Autorzy: Ilona Nenko, Tomasz Bochenek

„Zdrowie publiczne to przyszłość!” („Public Health is the future!”) – był to tytuł kampanii informacyjno-edukacyjnej, budującej społeczną świadomość w zakresie zdrowia publicznego, w której to Instytut Zdrowia Publicznego (IZP) Wydziału Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Jagiellońskiego – Collegium Medicum, wraz z pięcioma innymi uniwersytetami europejskimi, brał udział od jesieni 2019 roku do jesieni roku 2020. Kampania prowadzona przez IZP była elementem europejskiej edycji akcji, która zapoczątkowana została już kilkanaście lat temu na kontynencie północnoamerykańskim, w Stanach Zjednoczonych. Pierwotna nazwa akcji brzmi This Is Public Health (TIPH), zaś nazwa jej europejskiej edycji: TIPH – Europe Campaign lub TIPH – Europe. Przedsięwzięcie europejskie zostało sfinansowane przez ogólno-amerykańskie stowarzyszenie ośrodków akademickich z obszaru zdrowia publicznego pod nazwą Association of Schools and Programs of Public Health (ASPPH), z siedzibą w Waszyngtonie, DC; przy współpracy z partnerskim, europejskim stowarzyszeniem pod nazwą Association of Schools of Public Health in the European Region (ASPHER) z siedzibą w Brukseli.

W ramach TIPH-Europe IZP postawił sobie dwa ważne cele: (1) zwiększenie rozpoznawalności i zrozumienia dla zdrowia publicznego w Polsce, zwłaszcza wśród uczniów szkół średnich; (2) pokazywanie i promowanie wśród młodych ludzi możliwości i wyzwań związanych z karierą zawodową w dziedzinie zdrowia publicznego.

Dla pokazania wielowymiarowości zdrowia publicznego i osiągnięcia pierwszego celu, IZP opublikował na prowadzonym przez siebie Blogu Zdrowia Publicznego serię artykułów popularnonaukowych, dotyczących różnych zagadnień zdrowia publicznego (Grafika 1). Były to wymienione poniżej teksty autorstwa pracowników naukowo-dydaktycznych IZP (o ile nie zaznaczono inaczej), wciąż zachowujące aktualność swojego przekazu:

Grafika 1. Seria artykułów na Blogu IZP w ramach akcji TIPH

1. Czy zły nastrój może spowodować zawał serca? O psychospołecznych przyczynach chorób sercowo-naczyniowych, w którym dr Magdalena Kozela, prof. Andrzej Pająk i dr Michał Zabdyr-Jamróz pokazują, jak ważne jest szersze spojrzenie na czynniki ryzyka CHUK – nie tylko palenie tytoniu, brak aktywności fizycznej i zła dieta są związane z podwyższonym ryzykiem CHUK. Znaczący wzrost ryzyka zgonu z powodu CHUK obserwuje się także wśród osób o niskim statusie społecznym, mających objawy depresji czy niskie poczucie kontroli.

2. Gorsze niż smog? Co wdychamy we własnym domu – tekst autorstwa dra Bartosza Balcerzaka, który dotyczy bardzo ważnego (nie tylko w Krakowie i Małopolsce) zagadnienia, jakim jest wpływ zanieczyszczenia powietrza na zdrowie ludzi. Wiele rodzajów zanieczyszczeń powietrza jest uwalnianych z produktów i przedmiotów znajdujących się w domu. Sytuację pogarsza fakt, że ludzie spędzają znaczną ilość czasu w pomieszczeniach zamkniętych, a co za tym idzie są narażeni na szkodliwe czynniki przez długi czas.

3. Cyfrowe zdrowie jako metoda nowoczesnego leczenia pacjentów – tekst autorstwa mgr Mariusza Kielara, mgr Szczepana Jakubowskiego oraz absolwentki IZP mgr Moniki Kukli (Konsultantka ds. rozwiązań biznesowych w Comarch Healthcare), w którym autorzy opowiadają o elektronicznej dokumentacji medycznej jako źródle wiedzy o pacjencie i „sercu” nowoczesnego systemu ochrony zdrowia. Dzięki wdrożeniu dokumentacji elektronicznej możliwe jest dalsze rozwijanie innych rozwiązań i elementów, w oparciu o medyczne systemy informacyjne.

4. Ocena technologii medycznych (HTA): Czyli jak mądrze wydawać pieniądze z NFZ? – tekst autorstwa dra Tomasza Bochenka, opowiadający o tym, że to właśnie Ocena technologii medycznych (OTM, ang. Health Technology Assesment) pomaga odpowiedzieć na niezwykle ważne pytanie – w jaki sposób najbardziej racjonalnie można wydawać środki finansowe (zawsze ograniczone) na tak bardzo potrzebne usługi zdrowotne, leki i wyroby medyczne. Połączenie wiedzy z zakresu medycyny, farmacji, ekonomii, prawa, etyki i innych dyscyplin pomaga osiągać cele z zakresu zdrowia publicznego.

5. Czego nie wiedziała Venus z Willendorfu – słów kilka o otyłości – tekst autorstwa dr Ewy Błaszczyk-Bębenek i mgr Marii Kret (Polskie Towarzystwo Dietetyków), który uświadamia, że jednym z głównych problemów zdrowotnych na całym świecie jest otyłość. Jest ona modyfikowalnym czynnikiem ryzyka wielu chorób przewlekłych, dlatego profilaktyka otyłości stanowi tak ważny cel dla zdrowia publicznego.

6. Fakty i mity na temat braków lekarzy i pielęgniarek w Polsce – tekst dr Alicji Domagały porusza kwestię niedoboru personelu medycznego, który jest obecnie głównym wyzwaniem dla polskich decydentów i menedżerów opieki zdrowotnej. Polska charakteryzuje się najmniejszą liczbą praktykujących lekarzy i pielęgniarek w przeliczeniu na 1.000 mieszkańców spośród krajów Unii Europejskiej. Braki kadrowe powodują wiele poważnych problemów, w tym ograniczony dostęp do opieki zdrowotnej dla pacjentów oraz obniżającą się jakość usług.

7. Za co w ochronie zdrowia płacimy z własnej kieszeni? – tekst napisany przez dr Marzenę Tambor, mgr Olgę Partykę (Państwowy Zakład Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny) oraz dr Aleksandrę Czerw (Warszawski Uniwersytet Medyczny) zwraca uwagę, że pacjenci zwykle dużo płacą z własnej kieszeni za usługi zdrowotne i leki. W Polsce blisko 9% gospodarstw domowych – ok. 3,7 mln ludzi – odnotowuje bardzo wysokie wydatki na zdrowie. Są one na tyle duże, że ludzie muszą ograniczać swoje inne potrzeby, np. w zakresie zakupów żywności, odzieży czy opału.

8. Definiowanie kompetencji zdrowotnych oraz ich wpływ na podejmowanie decyzji związanych ze zdrowiem – opracowanie autorstwa mgr Karoliny Sobeckiej i dr Sylwii Wójcik, w którym omówione jest zagadnienie niskiego poziomu kompetencji zdrowotnych, związane z mniejszym zrozumieniem chorób i dolegliwości oraz zwiększoną koniecznością uzyskiwania pomocy w sytuacjach nagłych i hospitalizacjami. Z tych powodów, jednym z najważniejszych celów nowoczesnego zdrowia publicznego i promocji zdrowia powinno być dostarczanie wskazówek, w jaki sposób ludzie mogą poprawiać swoje kompetencje zdrowotne.

Grafika 2. Instagramowe grafiki towarzyszące publikacji tekstów na Blogu IZP

Każdy wymieniony powyżej artykuł popularno-naukowy był również promowany w mediach społecznościowych IZP (Facebook, LinkedIn, Twitter, Instagram), aby dotrzeć do jak największej liczby odbiorców. Na Instagramie co trzeci post był opatrzony specjalną, prostą grafiką, związaną z opublikowanym artykułem (Grafika 2). Ponadto, aby zrealizować pierwszy cel kampanii, przeprowadzone zostały wykłady dla uczniów szkół ponadgimnazjalnych z południowej Polski. Kadra IZP spotkała się na siedmiu wykładach z blisko 300 uczniami. Niestety, kolejne wykłady musiały zostać odwołane w związku z pandemią COVID-19 i wymuszonym przez nią „lockdownem” (Grafika 3).

Grafika 3. Wykłady dla uczniów w ramach akcji TIPH

Drugim celem IZP w ramach akcji TIPH-Europe było pokazanie i promowanie możliwości rozwijania kariery zawodowej w zdrowiu publicznym, w sektorze ochrony zdrowia, które mają młodzi ludzie. Wiąże się z tym ukazywanie potrzebnych decyzji i kroków, koniecznej nauki, związanych ze zdrowiem publicznych możliwości rozwoju, a także wyzwań. W czasie trwania akcji opublikowanych zostało 16 wywiadów z Absolwentami kierunku studiów zdrowie publiczne, prowadzonego w Krakowie przez IZP. Historie opowiadane przez Absolwentów są bardzo interesujące. Obfitują w sukcesy zawodowe o różnej skali i wymiarze. Zawsze są one fascynujące i satysfakcjonujące. Świadczą najwyraźniej o spełnieniu zawodowym naszych Absolwentów, którzy pracują na wielu różnych stanowiskach w systemach ochrony zdrowia w Polsce i zagranicą, w tym – w tak odległych krajach, jak np. Stany Zjednoczone lub Tajwan (Grafika 4). Wywiady zostały opublikowane na Blogu Zdrowia Publicznego i były szeroko promowane w mediach społecznościowych. Tylko za pośrednictwem strony IZP na Facebooku udało się dotrzeć aż do 270.000 osób!

Grafika 4. Wywiady z Absolwentami kierunku studiów zdrowie publiczne (na UJCM) w ramach akcji TIPH

Wszystkie aktywności w ramach TIPH-Europe przeprowadzone przez IZP możliwe były dzięki ciężkiej pracy kadry akademickiej Instytutu: dra Bartosza Balcerzaka, dr Ewy Błaszczyk-Bębenek, dra Tomasza Bochenka, dr Katarzyny Dubas-Jakóbczyk, dr Alicji Domagały, mgra Macieja Furmana, mgra Szczepana Jakubowskiego, mgra Mariusza Kielara, mgr Karoliny Sobeckiej, dr Marzeny Tambor, dr Beaty Pióreckiej, dr Sylwii Wójcik, dra Michała Zabdyra-Jamroza, a także kierowniczki projektu, którą była dr Ilona Nenko (Grafika 5).

Grafika 5. Osoby zaangażowane w akcję TIPH

Serdeczne podziękowania i wyrazy uznania należą się współpracownikom zewnętrznym IZP – mgr Monice Kukli, mgr Marii Kret, mgr Oldze Partyce i dr Aleksandrze Czerw, które przyczyniły się do powstania wybranych artykułów opublikowanych na Blogu Zdrowia Publicznego.

Dzięki kampanii TIPH-Europe można było uświadomić sobie, że faktycznie zdrowie publiczne to przyszłość! Zwłaszcza dobitnie pokazuje to trwająca wciąż pandemia COVID-19. Na tej akcji IZP jednak nie poprzestał. Jesienią roku 2020, obserwując sukcesy kampanii TIPH-Europe, stowarzyszenie ASPPH ogłosiło konkurs dla nowej edycji akcji TIPH – tym razem już w wersji ogólnoświatowej (TIPH-Global). Również tym razem dr Tomasz Bochenek i dr Ilona Nenko z IZP przygotowali atrakcyjną ofertę, dodatkowo decydując się na wciągnięcie do promowania świadomości społecznej z zakresu zdrowia publicznego i przedstawiania możliwości rozwoju zawodowego po ukończeniu studiów na kierunku zdrowie publiczne, dosyć zróżnicowanego grona ośrodków partnerskich. Wraz z IZP, wszystkie z tych ośrodków łączy wyjątkowe zainteresowanie zdrowiem publicznym. Należą do nich (od Wschodu do Zachodu):

• Narodowy Uniwersytet „Akademia Ostrogska” w Ostrogu na Ukrainie,
• Wołyński Uniwersytet im. Łesi Ukrainki w Łucku na Ukrainie,
• Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Narodowy Instytut Higieny w Warszawie,
• II Liceum Ogólnokształcące im. Króla Jana III Sobieskiego w Krakowie,
• XLII Liceum Ogólnokształcące im. Adama Mickiewicza w Krakowie,
• XLIII Liceum Ogólnokształcące im. Zofii Chrzanowskiej w Krakowie,
• Zakład Zdrowia Publicznego i Medycyny Społecznej w Gdańskim Uniwersytecie Medycznym w Gdańsku,
• EHESP – Szkoła Zdrowia Publicznego w Rennes, we Francji,
• EASP – Andaluzyjska Szkoła Zdrowia Publicznego w Granadzie, w Hiszpanii.

W marcu 2021 r. IZP otrzymał elektryzującą, doskonałą wiadomość, że oferta złożona w konkursie TIPH-Global, w toku ostrej rywalizacji wielu ośrodków akademickich została pozytywnie oceniona i przyjęta do realizacji! W samym tylko regionie europejsko-azjatyckim (według podziału stosowanego przez Światową Organizację Zdrowia), oprócz IZP konkurencję wygrały jeszcze ośrodki akademickie w Portugalii oraz na Litwie. W zakresie szerokim jak nigdy dotąd, komunikację pomiędzy uczelniami i centrami zdrowia publicznego na całym świecie ułatwiać będą rozwinięte i przetestowane w dobie pandemii COVID-19 środki zdalnej komunikacji. Kierowniczką projektu ze strony IZP jest dr Marzena Tambor, zaś do funkcjonującego przy projekcie programu międzykontynentalnej współpracy studentów zdrowia publicznego została włączona studentka IZP na kierunku zdrowie publiczne drugiego stopnia – Monika Tiahnybok, jako członkini programu „This Is Public Health – Global Ambassadors”. Rodzi to nadzieje na możliwie najpełniejsze włączenie młodzieży akademickiej do tej ogólnoświatowej akcji.

W roku 2021 kampania TIPH-Global splata się z XXX-leciem powstania IZP, a więc jednocześnie także Jubileuszem Uniwersyteckiego Zdrowia Publicznego w Polsce. W związku z tym, prowadzonej przez IZP akcji został nadany tytuł „W oparciu o bogatą tradycję i sukcesy, stawmy czoła wyzwaniom przyszłości!” („Public Health now! Building on rich tradition and successes, let’s respond to the challenges of the future.”).

Kontakt do autorów: Ilona Nenko, Tomasz Bochenek

Blog Zdrowia Publicznego, red. M. Zabdyr-Jamróz, Instytut Zdrowia Publicznego UJ CM, Kraków: 27 kwietnia 2021