źródło: pixabay

Autorki: Katarzyna Dubas-Jakóbczyk i Ewa Kocot

Mówiąc o finansowaniu ochrony zdrowia często stosuje się pojęcie wydatków i/lub kosztów. Odnosi się to także do obszaru zdrowia publicznego, gdzie dokonuje się np. analizy wydatków na działania z zakresu promocji zdrowia i prewencji chorób lub kosztów realizacji tychże działań. Tymczasem najnowsze doniesienia naukowe i zalecenia międzynarodowych grup eksperckich podkreślają potrzebę traktowania środków przeznaczanych na działania z zakresu zdrowia publicznego w kategoriach inwestycji, a nie kosztów.

Już od ponad dwóch dziesięcioleci zdrowie uznaje się za jeden z kluczowych czynników wpływających na zrównoważony rozwój. Zostało ono włączone do Milenijnych Celów Rozwoju przyjętych w 2000 r. przez Organizację Narodów Zjednoczonych (ONZ) oraz do zastępujących je w 2015 r. Celów Zrównoważonego Rozwoju. Zdrowsi ludzie nie tylko pracują wydajniej, ale potrafią również lepiej nawiązywać wzajemne relacje i współpracować. Wszystko to przyczynia się do postępu ekonomicznego i trwałego rozwoju. Inwestowanie w zdrowie niesie z sobą różnorakie korzyści: gospodarcze, społeczne i środowiskowe [1].  

W ciągu ostatnich kilku lat, opublikowano szereg doniesień naukowych potwierdzających opłacalność inwestycji w politykę zdrowotną czy programy zdrowia publicznego [1-5]. Aby tę opłacalność ocenić, oblicza się tzw. zwrot z inwestycji (ang. return on investment – ROI). W dużym uproszczeniu pokazuje on ile możemy zarobić, w porównaniu do tego, co wydamy (zainwestujemy). Szacuje się, iż interwencje z zakresu zdrowia publicznego na poziomie lokalnym mogą generować czterokrotny zwrot z inwestycji: każda zainwestowana jednostka (np. złotówka) daje zwrot czterech jednostek plus zwrot pierwotnej inwestycji [4]. Natomiast interwencje „wyższego szczebla” realizowane w skali krajowej, a szczególnie działania zawierające elementy legislacyjne (np. ustawowe limity substancji szkodliwych) przynoszą na ogół jeszcze większy zwrot z inwestycji: ROI w przedziale od 10 do 46 [4]. Liczne badania potwierdzają wysoką opłacalność różnorodnych form promocji zdrowia i profilaktyki chorób, nie tylko poprzez obniżenie przyszłych kosztów opieki zdrowotnej, lecz także poprawę produktywności i ograniczenie kosztów w innych sektorach, np. opieki społecznej. W przypadku interwencji zajmujących się określonymi behawioralnymi czynnikami ryzyka, w tym paleniem tytoniu, spożywaniem alkoholu, brakiem aktywności fizycznej i niezdrowym żywieniem, a także wybranymi czynnikami ryzyka związanymi ze środowiskiem i zdrowiem psychicznym, występują przekonujące dowody na ich wysoką opłacalność. W szczególności dotyczy to interwencji obejmujących politykę fiskalną, przepisy i lepszy dostęp do informacji zdrowotnych [2-3].

Oceniając opłacalność inwestowania w zdrowie, warto wziąć pod uwagę korzyści inne niż finansowe. W tym kontekście zaleca się stosowanie metody opartej na wskaźniku tzw. społecznego zwrotu z inwestycji (ang. social return on investment – SROI). Celem SROI jest uwzględnienie nie tylko aspektu finansowego (tj. korzyści gospodarczych wyrażonych w wartościach monetarnych), ale także aspektów społecznych [1-2]. Zdrowsze społeczeństwo ma bowiem większe możliwości stworzenia silnej wspólnoty wspierających się ludzi, dążących do zapewnienia jak najwyższej jakości życia wszystkim swoim członkom (czyli osiągnięcia tzw. spójności społecznej). Można to oceniać zarówno w ujęciu ilościowym, jak i jakościowym.

Metoda SROI szuka nie tylko zwrotów generowanych dla inwestora, ale zazwyczaj koncentruje się również na tym, jaka wartość społeczna została stworzona dla innych zainteresowanych grup, w tym społeczeństwa jako całości [6]. Przykładowo, obliczając SROI programu z zakresu przeciwdziałania narkomanii wśród młodzieży efekty należy oszacować dla pięciu grup interesariuszy:

1. głównych beneficjentów, tj. młodzieży objętej programem (brak lub ograniczenie stopnia uzależnienia);
2. rodzin beneficjentów (lepsze relacje w rodzinie);
3. sektora opieki zdrowotnej (koszty leczenia, których wystąpieniu zapobiegamy);
4. sektora opieki społecznej (koszty opieki społecznej, których wystąpieniu zapobiegamy);
5. wymiaru sprawiedliwości (koszty postępowań administracyjnych i/lub pobytu w zakładach karnych, którym zapobiegamy).

Zastosowanie metody SROI w praktyce może być bardzo trudne ze względu na brak danych i/lub kosztochłonność samych metod niezbędnych do oszacowania wszystkich nakładów i efektów ocenianej interwencji. Niemniej jednak, popularność metody SROI jako narzędzia wspomagającego podejmowanie decyzji w obszarze polityki zdrowotnej i społecznej zaczyna w wielu krajach wzrastać, m.in. w Wielkiej Brytanii i Holandii.

W Polsce zasadniczo brak jest tego rodzaju analiz. Działania w ramach szeroko pojętego sektora ochrony zdrowia skupione są głównie na leczeniu, podczas gdy profilaktyka, promocja zdrowia to obszary wciąż zaniedbywane. Badania potwierdzające opłacalność przeznaczania środków na zdrowie publiczne mogłyby stanowić mocny argument na rzecz zwiększania inwestycji w tym obszarze.

Kontakt do autorek: Katarzyna Dubas-Jakóbczyk i Ewa Kocot

Źródła:

1. Dyakova M., Hamelmann C., Bellis M.A., Besnier E., Grey C.N.B., Ashton K. et al. Investment for health and well-being: a review of the social return on investment from public health policies to support implementing the Sustainable Development Goals by building on Health 2020. Copenhagen: WHO Regional Office for Europe; 2017, dostęp 17/07/2018.
2. Banke-Thomas A.O., Madaj B., Charles A., van den Broek N. Social return on investment (SROI) methodology to account for value for money of public health interventions: a systematic review. BMC Public Health 2015; 12(582).
3. McDaid D., Sassi F., Merkur S. (ed). Promoting health, preventing disease. The economic case. WHO, New York 2015, dostęp 18/07/2018.
4. Masters R., Anwar E., Collins B., Cookson R., Capewell S. Return on investment of public health interventions: a systematic review. J Epidemiol Community Health. 2017 Aug;71(8):827-834.
5. Pokhrel S., Owen L., Coyle K., Coyle D. ROI in Public Health Policy. Palgrave Pivot 2017
6. Nicholls J., Lawlor E., Neitzert E., Goodspeed T., Cabinet Office. A Guide to Social Return on Investment. London: Cabinet Office; 2009, dostęp 18/07/2018.