Autorzy streszczenia: Katarzyna Dubas-Jakóbczyk, Costase Ndayishimiye, Marzena Tambor

Systemy finansowania świadczeniodawców ochrony zdrowia to zestaw rozwiązań i narzędzi obejmujący metody finasowania (Tabela 1) oraz szereg elementów wspierających, takich jak, zasady kontraktowania, systemy administracyjne do raportowania i kontroli, narzędzia IT [1]. Ich głównym celem jest przekazanie wynagrodzenia za dostarczone usługi. Niemniej jednak, w zależności od swojej konstrukcji, systemy finansowania generują także zestaw konkretnych bodźców finansowych wpływających na zachowanie świadczeniodawców [2]. Sprawia to, że reformy systemów finansowania świadczeniodawców stanowią jeden z najważniejszych mechanizmów wpływania na funkcjonowanie systemów opieki zdrowotnej [3].  

Celem badania było: (1) porównanie systemów finansowania świadczeniodawców usług zdrowotnych w dziewięciu krajach Europy Środkowo-Wschodniej (Bułgarii, Chorwacji, Czechach, Estonii, Łotwie, Litwie, Węgrzech, Polsce, Rumunii) w podziale na poszczególne rodzaje świadczeniodawców; (2) zmapowanie najważniejszych reform w tym obszarze przeprowadzonych począwszy od 2010 roku; oraz (3) zidentyfikowanie głównych czynników (barier lub czynników wspierających), które wpłynęły na sukces tych reform.

Tabela 1. Definicje metod finansowania świadczeniodawców

Wersje tabeli: PDF, PNG.

Uzyskane wyniki wskazują na liczne podobieństwa pomiędzy dziewięcioma analizowanymi krajami Europy Środkowo-Wschodniej, zarówno w zakresie stosowanych obecnie metod finansowania różnych rodzajów świadczeniodawców (podstawowa opieka zdrowotna – POZ, opieka ambulatoryjna, opieka szpitalna, opieka długoterminowa), jak i kluczowych reform przeprowadzonych w tym obszarze w ostatnich latach. Większość krajów stosuje kombinację różnych metod finansowania dla poszczególnych świadczeniodawców. Na przykład w POZ kapitacja jest często łączona z opłatą za usługę (fee-for-service – FFS), podczas gdy w szpitalnictwie opłaty za przypadek chorobowy (zarówno proste, jak bardziej złożone w postaci jednorodnych grup pacjentów – diagnostic related groups – DRGs) są łączone z budżetem globalnym (uzależnionym od aktywności świadczeniodawcy) (Tabela 2). W wielu krajach funkcjonują także elementy opłaty za rezultat  (pay for performance – P4P), głównie w POZ. W zależności od kraju i rodzaju świadczeniodawcy, system finansowania może obejmować od jednej do nawet pięciu różnych metod finansowania. Z jednej strony, łączenie różnych metod finansowania świadczeniodawców może ułatwić tworzenie optymalnego zestawu bodźców (zalety jednej metody mogą kompensować wady innej) [3], z drugiej jednak prowadzi do powstania złożonego i trudnego do ewaluacji systemu [4].

Tabela 2. Metody finansowania świadczeniodawców stosowane w dziewięciu krajach Europy Środkowej i Wschodniej

Uwaga: W przypadku gdy dana metoda finansowania jest dominująca (obejmuje większość budżetu lub usług) jest ona wymieniona jako pierwsza, a pozostałe metody wymienione są po znaku plus (+). Wersje tabeli: PDF.

Reformy systemów finansowania świadczeniodawców usług zdrowotnych przeprowadzone od 2010 roku w analizowanych krajach koncentrowały się głównie na modyfikacji istniejących metod finansowania (np. zmiany w metodyce taryfikacji, uszczegółowienie i/lub zastosowanie wag dla różnych grup kosztowych) oraz wprowadzaniu dodatkowych, uzupełniających metod finansowania. Zmiany częściej dotyczyły POZ i szpitalnictwa niż specjalistycznie opieki ambulatoryjnej i opieki długoterminowej. Główne cele reform były zbliżone i obejmowały m.in. lepsze odzwierciedlenie rzeczywistych kosztów usług zdrowotnych (wspólny cel reform w odniesieniu do wszystkich rodzajów świadczeniodawców), poszerzenie zakresu usług POZ (ze szczególnym naciskiem na profilaktykę, koordynację opieki i opiekę wielodyscyplinarną), przeniesienie akcentu z opieki stacjonarnej na ambulatoryjną (zarówno w przypadku szpitali, jak i placówek opieki długoterminowej), oraz poprawę efektywności opieki szpitalnej (Tabela 3).

Tabela 3. Główne cele reform systemów finansowania świadczeniodawców realizowanych począwszy od 2010 r. w dziewięciu krajach Europy Środkowej i Wschodniej

Wersje tabeli: PDF.

Analiza czynników, które mogły wpłynąć na sukces (lub porażkę) reform systemów finansowania świadczeniodawców usług zdrowotnych w badanych krajach wskazuje, że istotną rolę odgrywają uwarunkowania systemowe (KONTEKST), cele i elementy składowe reform (ZAWARTOŚĆ), jak i perspektywa interesariuszy (AKTORZY). Jednak kluczowe znaczenie dla powodzenia reform ma sposób ich wdrażania (PROCES) (Grafika 1). Na przykład przeprowadzenie pilotażu reformy stanowiło ważny czynnik wspierający jej sukces w sześciu przypadkach, a brak odpowiedniego zarządzania reformą było istotną barierę w czterech analizowanych przykładach reform. Wyniki wskazują na duży potencjał wspólnego uczenia się, transferu wiedzy pomiędzy analizowanymi krajami. Kluczowe znaczenie ma tu jednak dostępność analiz ewaluacyjnych oceniających skuteczność wdrażanych reform.

Grafika 1. Czynniki wpływające na sukces reform systemów finansowania świadczeniodawców usług zdrowotnych* zrealizowanych począwszy od 2010 r. w dziewięciu krajach Europy Środkowej i Wschodniej

Uwaga: ’n’ oznacza liczbę przykładów reform w których dany czynnik wystąpił jako bariera lub czynnik wspierający sukces danej reformy systemu finansowania świadczeniodawców.

Kontakt do autorów: Katarzyna Dubas-Jakóbczyk, Costase Ndayishimiye, Marzena Tambor

Zapraszamy do lektury pełnych wersji publikacji:

• Ndayishimiye C, Tambor M, Behmane D, Dimova A, Dūdele A, Džakula A, Erasti B, Gaál P, Habicht T, Hroboň P, Murauskienė L, Palicz T, Scîntee SG, Šlegerová L, Vladescu C, Dubas-Jakóbczyk K. Health care provider payment schemes and their changes since 2010 across nine Central and Eastern European countries – a comparative analysis. Health Policy Volume 153, March 2025, 105261 https://doi.org/10.1016/j.healthpol.2025.105261
• Ndayishimiye C, Tambor M, Behmane D, Dimova A, Dūdele A, Džakula A, Erasti B, Gaál P, Habicht T, Hroboň P, Murauskienė L, Palicz T, Scîntee SG, Šlegerová L, Vladescu C, Dubas-Jakóbczyk K. Factors Influencing Health Care Providers Payment Reforms in Central and Eastern European Countries. INQUIRY: The Journal of Health Care Organization, Provision, and Financing. 2024;61. https://doi.org/10.1177/00469580241287626

Blog Zdrowia Publicznego, red. M. Zabdyr-Jamróz, Instytut Zdrowia Publicznego UJ CM, Kraków: 17 marca 2025

Źródła:

1. J. Langenbrunner, C. Cashin, and S. O’Dougherty, Designing and implementing health care provider payment systems: how-to manuals. World Bank Publications, 2009.
2. C. Cashin et al., Assessing health provider payment systems: a practical guide for countries working toward universal health coverage. Joint Learning Network for Universal Health Coverage, 2015.
3. OECD, Better Ways to Pay for Health Care. Paris: OECD Health Policy Studies, 2016.
4. J. Kutzin, “A descriptive framework for country-level analysis of health care financing arrangements,” Health Policy (New. York)., vol. 56, no. 3, pp. 171–204, 2001, doi: 10.1016/S0168-8510(00)00149-4.
5. I. Mathauer and F. Dkhimi, Analytical guide to assess a mixed provider payment system. Geneva: World Health Organization, 2019.