Autorka: Ilona Nenko

Sezon urodzenia ma znaczenie dla zdrowia i długości życia człowieka. Dzieci urodzone zimą miały wyższe ryzyko wcześniactwa, niskiej masy urodzeniowej. Osoby urodzone jesienią miały wyższe ryzyko astmy, alergii, chorób układu krążenia, ale też (uwaga!) żyły dłużej w porównaniu do osób urodzonych wiosną. Sezon urodzenia w wielu badaniach był używany jako wskaźnik warunków wczesnorozwojowych. Powodem było to, że środowisko zewnętrzne zmienia się wraz z porami roku – sezonowo (lub tak było w przeszłości!) pod względem temperatury, nasłonecznienia czy dostępności produktów spożywczych, dzięki którym dostarczamy organizmowi potrzebnych składników odżywczych. Dlatego też można przypuszczać, że sezon urodzenia powinien przekładać się na inne wskaźniki wczesnorozwojowe.

Jakie? W związku z ograniczonymi możliwościami bezpośredniego pomiaru warunków panujących w łonie matki badacze zasugerowali kilka wskaźników (biomarkerów). Pierwszym jest wskaźnik 2D:4D – tj. relacja długości palca wskazującego (D2) do długości palca serdecznego (D4). Różnice w ich długości kształtują się do 14 tygodnia ciąży i są wynikiem różnicy w poziomie testosteronu i estrogenu w czasie życia płodowego. Wskaźnik równy 1 oznacza, że długość palca wskazującego jest równa długości palca serdecznego. Niskie 2D:4D (palec wskazujący jest krótszy od serdecznego) wskazuje na wyższy poziom testosteronu (w stosunku do estrogenu). A wysokie 2D:4D (palec wskazujący jest dłuższy od serdecznego) oznacza wyższy poziom estrogenu (w odniesieniu do testosteronu).

Druga kategoria wskaźników opiera się na pomiarze liczebności linii papilarnych. Kształtuje się ona pomiędzy 12 a 19 tygodniem ciąży i wskazuje na potencjalne oddziaływanie czynników mogących zaburzać prawidłowy rozwój płodowy takich jak np. wysoki poziom stresu matki w czasie ciąży. Stosowany jest tu m.in. wskaźnik absolutnej liczby linii papilarnych u obu dłoni (AFRC, ang. Absolute Finger Ridge Count), który mówi nam o tempie podziału komórek. Inny wskaźnik to różnica w średniej liczbie linii papilarnych pomiędzy kciukami i małymi palcami (Md15, ang. mean ridge count difference). Wskazuje on potencjalne różnice w rozwoju pomiędzy dwoma stronami ciała. Im większe różnice tym gorsze warunki panowały w czasie rozwoju.

Po trzecie, ważne informacje na temat warunków wczesnorozwojowych możemy wyczytać z twarzy, patrząc na jej asymetrię fluktuacyjną (FFA, ang. Facial Fluctuating Asymmetry), która ustala się do 12 tygodnia ciąży. Niska asymetria oznacza względnie stabilne warunki rozwoju w czasie życia płodowego. W tym kontekście rozpatrujemy np. ogólny stopień asymetrii fluktuacyjnej twarzy (OFA, ang. Overall Facial Asymmetry) oraz centralny stopień asymetrii fluktuacyjnej twarzy (CFA, ang. Central Facial Asymmetry). Co ciekawe, ludzie z bardziej symetrycznymi twarzami są postrzegani jako bardziej atrakcyjni, mają lepiej rozwinięty układ immunologiczny i są bardziej odporni na infekcje górnych dróg oddechowych.

W prezentowanym badaniu interesowało nas, czy doświadczanie sezonowych zmian w warunkach zewnętrznych (wpływających na dostępność produktów żywnościowych) ma związek z zmianami w mierzonych wskaźnikach warunków wczesnorozwojowych. Kobiety, których dane zebraliśmy urodziły się pomiędzy 1921 a 1969 rokiem w populacji wiejskiej. W przeszłości, społeczności te miały bardzo mało urozmaiconą dietę. Do niejednego domu zaglądał głód – głównie w czasie tzw. przednówka, tj. czasu, w którym zapasy z zeszłorocznych zbiorów już się kończyły a nowych jeszcze nie było. Im bliżej naszych czasów oczywiście tym bardziej sytuacja ulegała poprawie. Jednak ludność wiejska długo bazowała na tym, co udało się jej wyhodować na polu lub co zebrali z własnych ogródków.

Przypuszczaliśmy, że kobiety, których początek rozwoju płodowego (pierwszy trymestr ciąży) przypadał na wiosnę, będą miały gorsze wskaźniki wczesnorozwojowe (wskaźnik 2D:4D u ręki lewej i prawej, AFRC, Md15, OFA i CFA). W ich wypadku spodziewaliśmy się np. większej różnicy w średniej liczbie linii papilarnych pomiędzy kciukami i małymi palcami lub tego, że będą miały wyższe wartości wskaźników dot. asymetrii twarzy. W naszym badaniu wzięło udział 234 kobiet w wieku 45-92 lat, mieszkających w rejonie Beskidu Wyspowego. Z kobietami przeprowadziliśmy wywiady, a także wykonaliśmy pomiary długości palców, komputerowe skany linii papilarnych i wykonaliśmy zdjęcia twarzy, na których przeprowadziliśmy pomiary asymetrii twarzy. Jednak, nie stwierdziliśmy różnic we wskaźnikach warunków wczesnorozwojowych pomiędzy kobietami urodzonymi w różnych sezonach roku.

Jednym z możliwych wyjaśnień otrzymanych wyników są być może zbyt małe wahania w doświadczanych warunkach, aby doprowadzić do zmian w mierzonych wskaźnikach. Naszą hipotezę badawczą oparliśmy na wcześniejszych badaniach dotyczących sezonowych zmian w dostępie do produktów żywnościowych. Należy jednak podkreślić, że nie tylko dieta zmieniała się wraz z porami roku, także wiele innych czynników np. aktywność fizyczna, długość dnia, poziom witaminy D, temperatura otoczenia, ryzyko infekcji, zanieczyszczenie środowiska). Dodatkowo, obserwowana zależność może zależeć od konkretnego środowisko, stopnia sezonowości i zdolność płodu do łagodzenia wpływu negatywnych czynników zewnętrznych na jego rozwój.

Karolina Miłkowska, Ilona Nenko, Magdalena Klimek, Andrzej Galbarczyk, Grażyna Jasieńska, Season of birth and biomarkers of early‐life environment, American Journal of Human Biology, 09 November 2020, https://doi.org/10.1002/ajhb.23532

Zainteresowanych pełnym tekstem artykułu zapraszamy do kontaktu z autorką: ilona.nenko@uj.edu.pl

Badanie zostało sfinansowane przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego (grant IdP2011000161); Narodowe Centrum Nauki (granty: 2013/11/N/NZ7/00364, 2016/21/D/NZ8/01306, NN404 273440).

Blog Zdrowia Publicznego, red. M. Zabdyr-Jamróz, Instytut Zdrowia Publicznego UJ CM, Kraków: 1 grudnia 2020