Autorka: Marta Malinowska-Cieślik

Rozwój nowoczesnych technologii, coraz szersze korzystanie i funkcjonowanie społeczne w cyberprzestrzeni, obok wielu korzyści, wiąże się również z pojawianiem się nowych zagrożeń zdrowia nastolatków. Internet i media społecznościowe stają się przestrzenią zarówno pozytywnych, jak i negatywnych doświadczeń społecznych wpływających na zdrowie psychiczne i dobrostan młodzieży [1]. Jednym z negatywnych doświadczeń jest cyberprzemoc. Cyberprzemoc najczęściej określa się jako intencjonalne zachowanie mające na celu skrzywdzenie innej osoby lub osób za pomocą urządzeń elektronicznych w cyberprzestrzeni. Działanie takie jest postrzegane przez osoby, które są adresatami jako krzywdzenie, dokuczanie, dręczenie, znęcanie się. Jedni badacze twierdzą, że cyberprzemoc jest nową formą przemocy rówieśniczej, inni podkreślają, że współwystępowanie przemocy „tradycyjnej”,  tzw „face to face” i cyberprzemocy niekoniecznie oznacza, że ich przyczyny są podobne. Uczestniczenie w cyberprzemocy jako sprawca lub jako ofiara może się pojawiać w różnych kontekstach, a ofiary przemocy często zmieniają role i stają się sprawcami [2,3].

Podkreśla się, że skutki cyberprzemocy, ze względu na specyfikę cyberwiktymizacji (anonimowość, efekt kabiny pilota, osamotnienie ofiary, niegraniczony zasięg, upublicznienie i ciągłość dostępu),  mogą być bardziej dotkliwe niż konsekwencje zdrowotne tzw. „tradycyjnej” wiktymizacji [4]. Wskazuje się na poważniejsze skutki cyberprzemocy w zdrowiu psychicznym i funkcjonowaniu społecznym młodzieży. Doświadczanie cyberprzemocy wiąże się z większym ryzykiem myśli i prób samobójczych, wystąpienia zaburzeń depresyjnych, lękowych, zaburzeń po stresie traumatycznym, poczuciem wykluczenia, osamotnienia i izolacji, zaburzeniami w postrzeganiu siebie i świata, a także z problemami w nauce i w funkcjonowaniu w szkole [5–8].

Wiele badań nad cyberbullyingiem wśród młodzieży koncentruje się na dwóch grupach: ofiarach i sprawcach. Jednak przemoc interpersonalna obejmuje nie tylko sprawców i ofiary, ale także tych, którzy przejawiają jak i doświadczają przemocy ze strony innych [9,10]. Negatywne skutki zdrowotne występują u wszystkich, tych uczestniczących i tych doświadczających przemocy [11]. My postanowiliśmy ocenić działanie psychospołecznych determinant cyberprzemocy, charakteryzujące sprawców, ofiary i sprawco-ofiar, porównać je między sobą oraz z grupą młodzieży bez takich doświadczeń.

Badania nad cyberbullyingiem wśród nastolatków pokazują, że najczęstsze formy dokuczania  w cyberprzestrzeni są związane z wyglądem, wagą, stylem ubierania się lub typem sylwetki. Dziewczęta często otrzymują komentarze na temat ciała, bycia grubą, podczas gdy chłopcy otrzymują negatywne komentarze na temat wyglądu i stylu ubierania się [12,13]. Doświadczanie takich form cyberbullyingu powoduje rozwinięcie się negatywnego postrzegania siebie, własnego ciała i wyglądu. Ale okazuje się, że nie tylko ofiary, ale także sprawcy cyberbullyingu mają zaniżona samoocenę swojego ciała i wyglądu. Młodzież niezadowolona ze swojego ciała częściej przejawia agresywne lub wycofane postawy wobec rówieśników, co zwiększa ryzyko przejawiania przemocy lub stania się jej ofiarą [14-17].

W badaniach nad cyberbullyingiem wśród nastolatków dużo uwagi poświęca się postrzeganiu siebie i innych, samoocenie, satysfakcji z osiągnięć i funkcjonowania w szkole oraz zadowoleniu z relacji społecznych, szczególnie z rówieśnikami. Podkreśla się również rolę empatii, poczucia szacunku i więzi z innymi [18-21].

Interesujący obraz uwarunkowań przemocy z punktu widzenia zdrowia publicznego daje  perspektywa socjoekologiczna, która poza indywidulanymi determinantami  zwraca uwagę na znaczenie czynników społecznych, społecznego kontekstu [22,23]. Czynniki te obejmują wsparcie społeczne ze strony rodziny, rówieśników, innych uczniów w klasie oraz szeroko rozumiany społeczny klimat w szkole. Okazuje się, że u nastolatków poczucie bliskości i wsparcia ze strony rodziców, komunikacja i jakość więzi rodzinnych, posiadanie przyjaciół jest najsilniejszą ochroną przed cyberbullyingiem i jego negatywnymi skutkami [24,25].

Unikalnym źródłem danych na temat socjodemograficznych, socjoekonomicznych i psychospołecznych uwarunkowań zdrowia i dobrostanu nastolatków są międzynarodowe badania zachowań zdrowotnych młodzieży szkolnej (Health Behaviour in School-Aged Children – HBSC) realizowane co 4 lata we współpracy z Europejskim Biurem Regionalnym WHO. Raport z badania HBSC przeprowadzonego w 2018 roku w 45 krajach Europy i w Kanadzie pokazał, że rozpowszechnienie cyberprzemocy różni się istotnie w poszczególnych krajach, a różnice sięgają prawie 30% [26]. Częstość występowania cyberprzemocy u młodzieży szkolnej  jest zróżnicowana w zależności od płci i wieku. Wśród chłopców odsetek sprawców i ofiar cyberprzemocy był podobny (12%). Tymczasem dziewczęta były bardziej narażone na doświadczanie cyberprzemocy (14%), a rzadziej były sprawcami (8%). Różnice między płciami rosną wraz z wiekiem, również w Polsce. W rankingach polskie nastolatki zajmują bardzo niekorzystną pozycję plasując się w pierwszej dziesiątce krajów o najwyższym odsetku doświadczających cyberprzemocy, a także tych, którzy dopuszczają się agresji w sieci. Co więcej, 15-latkowie mają jeden z najwyższych wskaźników zarówno przejawiania cyberprzemocy, jak i jej doświadczania – czwartą pozycję w rankingu wśród wszystkich krajów. Biorąc pod uwagę satysfakcję z własnego ciała i wyglądu, polska młodzież zajmuje pierwszą i drugą pozycję, znajdując się w pierwszej piątce krajów o najwyższym odsetku młodych ludzi, którzy są niezadowoleni ze swojego ciała i wyglądu. Co więcej, postrzeganie ciała pogarsza się wraz z wiekiem, zarówno u dziewcząt, jak i u chłopców.

Przeprowadzony przegląd literatury przedmiotu pokazał, że brakuje bardziej kompleksowej analizy dotyczącej roli satysfakcji z ciała i wyglądu w kontekście innych psychospołecznych determinant cyberprzemocy w grupie sprawców, ofiar i sprawco-ofiar. W związku z tym postawiliśmy sobie za cel ocenę roli obrazu własnego ciała w uczestniczeniem w cyberprzemocy, porównując ją z innymi psychospołecznymi uwarunkowaniami.

Uzyskane wyniki potwierdziły hipotezę, że satysfakcja z ciała i wyglądu jest ważnym czynnikiem ochronnym i zmniejsza ryzyko uczestniczenia nastolatków w cyberprzemocy jako sprawców, ofiar i sprawco-ofiar. Efekt ten był lepiej widoczny w grupie ofiar i sprawco-ofiar, silniejszy u chłopców niż u dziewcząt [27]. Dlatego, poza działaniami wzmacniającymi wsparcie społeczne, satysfakcję z osiągnięć i funkcjonowania w szkole, w programach przeciwdziałania cyberprzemocy rówieśniczej wśród młodzieży szkolnej warto realizować również działania wzmacniające zadowolenie z własnego ciała i wyglądu.

Zachęcamy do lektury całego artykułu opublikowanego w „International Journal of Environmental Research and Public Health” i dostępnego pod poniższym linkiem: Psychosocial Determinants of Adolescents’ Cyberbullying Involvement—The Role of Body Satisfaction

Kontakt do autorki: Marta Malinowska-Cieślik

Blog Zdrowia Publicznego, red. M. Zabdyr-Jamróz, Instytut Zdrowia Publicznego UJ CM, Kraków: 26 kwietnia 2022

Źródła:

1. Shah, J.; Das, P.; Muthiah, N.; Milanaik, R. New age technology and social media: Adolescent psychosocial implications and the need for protective measures. Curr. Opin. Pediatrics 2019, 31, 148–156. https://doi.org/10.1097/mop.0000000000000714.
2. Schoffstall, C.L.; Cohen, R. Cyber Aggression: The Relation between Online Offenders and Offline Social Competence. Soc. Dev. 2011, 20, 587–604. https://doi.org/10.1111/j.1467-9507.2011.00609.x.
3. Lazuras, L.; Barkoukis, V.; Tsorbatzoudis, H. Face-to-face bullying and cyberbullying in adolescents: Trans-contextual effects and role overlap. Technol. Soc. 2017, 48, 97–101. https://doi.org/10.1016/j.techsoc.2016.12.001.
4. Kowalski, R.M.; McCord, A. Perspectives on Cyberbullying and Traditional Bullying. Same or Different? In The Routledge Companion to Digital Media and Children; Green, L., Holloway, D., Stevenson, K., Leaver, T., Haddon, L., Eds.; Routledge: New York, NY, USA, 2021; pp. 460–468.
5. Betts, L.R.; Spenser, K.A.; Gardner, S.E. Adolescents’ Involvement in Cyber Bullying and Perceptions of School: The Im-portance of Perceived Peer Acceptance for Female Adolescents. Sex Roles 2017, 77, 471–481. https://doi.org/10.1007/s11199-017-0742-2.
6. Brighi, A.; Melotti, G.; Guarini, A.; Genta, M.L.; Ortega, R.; Mora-Merchán, J.; Smith, P.K.; Fran, T. Self-esteem and loneliness in relation to cyberbullying in three European countries. In Cyberbullying in the Global Playground: Research from International Perspectives; Li, Q., Cross, D., Smith, P.K., Eds.; Wiley-Blackwell Publishing Ltd.: Oxford, UK, 2012; pp. 32–56.
7. Olenik-Shemesh, D.; Heiman, T.; Eden, S. Cyberbullying victimisation in adolescence: Relationships with loneliness and de-pressive mood. Emot. Behav. Difficulties 2012, 17, 361–374. https://doi.org/10.1080/13632752.2012.704227.
8. Burger, C.; Bachmann, L. Perpetration and victimization in offline and cyber contexts: A variable- and person-oriented ex-amination of associations and differences regarding domain-specific self-esteem and school adjustment. Int. J. Environ. Res. Public Health 2021 18, 10429. https://doi.org/10.3390/ijerph181910429.
9. Kowalski, R.M.; Giumetti, G.W.; Schroeder, A.N.; Lattanner, M.R. Bullying in the Digital Age: A Critical Review and Me-ta-Analysis of Cyberbullying Research among Youth. Psychol. Bull. 2014, 140, 1073–1137. https://doi.org/10.1037/a0035618.
10. Mishna, F.; Khoury-Kassabri, M.; Gadalla, T.; Daciuk, J. Risk factors for involvement in cyber bullying: Victims, bullies and bully-victims. Child. Youth Serv. Rev. 2012, 34, 63–70. https://doi.org/10.1016/j.childyouth.2011.08.032.
11. Armitage, R. Bullying in children: Impact on child health. BMJ Paediatr. Open 2021, 5, e000939. https://doi.org/10.1136/bmjpo-2020-000939.
12. Frisen, A.; Berne, S. Swedish adolescents’ experiences of cybervictimization and body-related concerns. Scand. J. Psychol. 2020, 61, 68–76. https://doi.org/10.1111/sjop.12561.
13. Berne, S.; Frisen, A.; Kling, J. Appearance-related cyberbullying: A qualitative investigation of characteristics, content, rea-sons, and effects. Body Image 2014, 11, 527–533. https://doi.org/10.1016/j.bodyim.2014.08.006.
14. Tokunaga, R.S. Following you home from school: A critical review and synthesis of research on cyberbullying victimization. Comput. Hum. Behav. 2010, 26, 277–287. https://doi.org/10.1016/j.chb.2009.11.014.
15. Brixval, C.S.; Rayce, S.L.B.; Rasmussen, M.; Holstein, B.E.; Due, P. Overweight, body image and bullying-an epidemiological study of 11- to 15-years olds. Eur. J. Public Health 2012, 22, 126–130. https://doi.org/10.1093/eurpub/ckr010.
16. Frisen, A.; Berne, S.; Lunde, C. Cybervictimization and body esteem: Experiences of Swedish children and adolescents. Eur. J. Dev. Psychol. 2014, 11, 331–343. https://doi.org/10.1080/17405629.2013.825604.
17. Kenny, U.; Sullivan, L.; Callaghan, M.; Molcho, M.; Kelly, C. The relationship between cyberbullying and friendship dynam-ics on adolescent body dissatisfaction: A cross-sectional study. J. Health Psychol. 2018, 23, 629–639. https://doi.org/10.1177/1359105316684939.
18. Oriol, X.; Varela, J.; Miranda, R. Gratitude as a protective factor for cyberbullying victims: Conditional effects on school and life satisfaction. Int. J. Environ. Res. Public Health 2021, 18, 2666. https://doi.org/10.3390/ijerph18052666.
19. Calvete, E.; Orue, I.; Gamez-Guadix, M. Cyberbullying Victimization and Depression in Adolescents: The Mediating Role of Body Image and Cognitive Schemas in a One-year Prospective Study. Eur. J. Crim. Policy Res. 2016, 22, 271–284. https://doi.org/10.1007/s10610-015-9292-8.
20. Lazuras, L.; Pyzalski, J.; Barkoukis, V.; Haralambos, T. Empathy and moral disengagement in adolescent cyberbullying: Im-plications for educational intervention and pedagogical practice. Studia 2012, 23, 57–69.
21. Zych, I.; Baldry, A.C.; Farrington, D.P.; Llorent, V.J. Are children involved in cyberbullying low on empathy? A systematic review and meta-analysis of research on empathy versus different cyberbullying roles. Aggress. Violent Behav. 2019, 45, 83–97. https://doi.org/10.1016/j.avb.2018.03.004.
22. Cross, D.; Barnes, A.; Papageorgiou, A.; Hadwen, K.; Hearn, L.; Lester, L. A social-ecological framework for understanding and reducing cyberbullying behaviours. Aggress. Violent Behav. 2015, 23, 109–117. https://doi.org/10.1016/j.avb.2015.05.016.
23. Hong, J.S.; Espelage, D.L. A review of research on bullying and peer victimization in school: An ecological system analysis. Aggress. Violent Behav. 2012, 17, 311–322. https://doi.org/10.1016/j.avb.2012.03.003.
24. Hellfeldt, K.; Lopez-Romero, L.; Andershed, H. Cyberbullying and Psychological Well-being in Young Adolescence: The Po-tential Protective Mediation Effects of Social Support from Family, Friends, and Teachers. Int. J. Environ. Res. Public Health 2020, 17, 45. https://doi.org/10.3390/ijerph17010045.
25. López-Castro, L.; Priegue, D. Influence of Family Variables on Cyberbullying Perpetration and Victimization: A Systematic Literature Review. Soc. Sci. 2019, 8, 98. https://doi.org/10.3390/socsci8030098.
26. World Health Organization. Spotlight on Adolescent Health and Well-Being: Findings from the 2017/2018 Health Behaviour in School-Aged Children (HBSC) Survey in Europe and Canada; Inchley, J., Currie, D., Budisavljevic, S., Torsheim, T., Jåstad, A., Cosma, A., Kelly, C., Arnarsson, Á., Eds.; WHO Regional Office for Europe: Copenhagen, Denmark, 2020.
27. Malinowska-Cieślik, M.; Dzielska, A.; Oblacińska, A. (2022). Psychosocial Determinants of Adolescents’ Cyberbullying Involvement. The Role of Body Satisfaction. Int. J. Environ. Res. Public Health, 19, 1292; doi: 10.3390/ ijerph19031292