Zdjęcie: Negative Space | źródło: Pexels

Autorzy: Mariusz Kielar, Szczepan Jakubowski, Monika Kukla*

Nowoczesne technologie cyfrowe są dziś niezastąpionymi towarzyszami naszego życia. Bez nich większość z nas nie wyobraża sobie funkcjonowania we współczesnym świecie. W literaturze przedmiotu na podkreślenie ich doniosłego znaczenia używa się nawet określenia: czwarta rewolucja przemysłowa lub przemysł 4.0 (ang. industry 4.0).

Rewolucje cyfrowe

Trzy poprzednie rewolucje przemysłowe (patrz obok) wyznaczane były przez równie przełomowe technologie, dzięki którym ‘nic już nie było takie, jak przedtem’. Były to kolejno:

• 

  Wyznaczniki i chronologia powstania rewolucji przemysłowych | źródło: The Evolution of Industry 1.0 to 4.0

  
  mechanizacja (wprowadzenie mechanicznych urządzeń produkcyjnych napędzanych wodą i parą wodną),
• elektryfikacja (wdrażanie technologii produkcji masowej opartej na energii elektrycznej oraz na podziale pracy),
• oraz cyfryzacja (zastosowanie elektroniki i technologii informacyjnych w dalszej automatyzacji procesów wytwórczych).
• Wyznacznikiem obecnej, czwartej rewolucji przemysłowej, są systemy cybernetyczno-fizyczne integrujące systemy komputerowe, oprogramowanie i ludzi.

Dzięki takim rozwiązaniom możliwa staje się postępująca automatyzacja procesów, miniaturyzacja zaawansowanych narzędzi gromadzenia i przetwarzania trudnej do wyobrażenia ilości informacji. Możliwy jest także rozwój Internetu Rzeczy (ang. Internet of Things, IoT), organizacji opartych o dane (ang. data-driven organization), technologii przetwarzania chmurowego czy sztucznej inteligencji [1].

Dzięki takim rozwiązaniom możliwa staje się także zmiana podejścia do wspierania zdrowia i świadczenia usług zdrowotnych, a także zarządzania systemem ochrony zdrowia. Wchodzimy w erę tzw. zdrowia cyfrowego (ang. digital health). W dzisiejszych czasach uzyskanie szybkiego kontaktu z pacjentem staje się równie cenne i konieczne, jak zastosowanie nowoczesnej farmakoterapii czy przeprowadzenie skutecznego zabiegu operacyjnego. Nowe formy komunikacji, nawiązanie zdalnej łączności pacjenta z konsultującym lekarzem nie są dziś czymś unikatowym. To coraz powszechniej stosowane narzędzia w asortymencie nowoczesnej placówki medycznej i jej personelu [2].

Trzeba jednak pamiętać, że pomimo tej powszechności pojawiają się tu pewne wyzwania. Przy zdalnej formie komunikacji należy odpowiednio zabezpieczyć kanał komunikacji, by unikać wycieku wrażliwych danych medycznych. Dodatkowo, przy zdalnych konsultacjach bardzo ważne jest uwierzytelnianie (proces polegający na potwierdzeniu zadeklarowanej tożsamości podmiotu) oraz autoryzacja (proces nadawania podmiotowi dostępu do zasobu) – zarówno po stronie pacjenta jak i lekarza/personelu medycznego [3].

Proces cyfryzacji dokumentacji medycznej

Proces cyfryzacji dokumentacji medycznej pacjentów w największym stopniu przebiega w Królestwie Niderlandów (83,2% dokumentacji w postaci cyfrowej). Na drugim miejscu znajduje się Dania (80,6%), a na trzecim – Wielka Brytania (80,5%). Natomiast tylko 9% szpitali w Europie umożliwia pacjentom dostęp on-line do ich dokumentacji medycznej, przy czym większość placówek oferuje dostęp jedynie częściowy. 80% europejskich państw ma uregulowaną prawnie kwestię ochrony prywatności danych dotyczących zdrowia w elektronicznej dokumentacji zdrowotnej. Co ciekawe, w większości przypadków usługi e-zdrowia w europejskich systemach opieki zdrowotnej częściej są wykorzystywane do celów administracyjnych (np. jako pomoc w rejestracji danych, tworzeniu raportów), niż w celach stricte klinicznych takich, jak np. konsultacje on-line. Zaledwie co dziesiąty lekarz ogólny w państwach członkowskich udziela pacjentom konsultacji w takiej właśnie formie. W obszarze wymiany informacji z wykorzystaniem technologii cyfrowych 48% szpitali w Unii Europejskiej wymienia pewne informacje medyczne z lekarzami ogólnymi drogą elektroniczną, zaś 70% szpitali w krajach europejskich prowadzi taką wymianę z zewnętrznymi świadczeniodawcami (telekooperacja) [4].

Obywatele a cyfryzacja

Jak pokazuje badanie opinii publicznej w Unii Europejskiej (patrz niżej) na pytanie: „Czy chciałbyś / chciałabyś mieć dostęp do własnych danych zdrowotnych gromadzonych w elektronicznej kartotece (elektroniczny rekord pacjenta) z możliwością zdalnego konsultowania on-line?” respondenci opowiedzieli większością głosów twierdząco. Nie była to jednak znacząca przewaga (52% tak, 43% nie, 5% nie wiem). Kraje, w których obywatele są najbardziej zainteresowani rozwiązaniami związanymi z cyfrowym zdrowiem, stanowią państwa skandynawskie i nadbałtyckie z Finlandią na czele (Finlandia 83%, Dania 80%, Estonia 73%). Polska w tym rankingu plasuje się poniżej średniej Unii Europejskiej (UE 52%), gdzie 48% badanych chciałoby mieć dostęp do swoich danych zdrowotnych on-line [5].

Zestawienie preferencji mieszkańców UE dotyczące dostępu do danych zdrowotnych w wersji elektronicznej | źródło: Eurobarometr 2017

Co kraje będące w drugiej połowie rankingu mogłyby zrobić, aby ich obywatele byli w większym stopniu zainteresowani rozwiązaniami z zakresu e-Zdrowia? Najbardziej aktualne zalecenia opracowali specjaliście WHO podczas ostatniego Sympozjum „Przyszłość cyfrowych systemów opieki zdrowotnej w regionie europejskim” [6].

Polityka zdrowia cyfrowego 

Opracowywanie cyfrowych ram zdrowia w kontekście osiągania powszechnego zasięgu zdrowotnego jest ważne dla zapewnienia bezpiecznych i zintegrowanych usług zdrowotnych w przyszłości. Bez takiego podejścia digitalizacji systemów opieki zdrowotnej grozi powstanie nowych lub zwiększenie istniejących nierówności w zakresie zdrowia. One z kolei tworzą podziały tam, gdzie zasoby nie są dostosowane do potrzeb społecznych i gdzie korzyści nie docierają do osób najbardziej potrzebujących. Należy pamiętać, że bariery dla postępu w dziedzinie zdrowia cyfrowego występują częściej po stronie ludzi, a nie technologii. W tym przypadku umiejętności korzystania z danych dotyczących zdrowia mają kluczowe znaczenie. Pomagają specjalistom zrozumieć ich znaczenie, m.in. dla reform systemu opieki zdrowotnej i zdrowia ludności oraz kierunków, w jakim należy na te zmiany reagować.

Dużą korzyścią byłoby powiązanie inwestycji cyfrowych z celami w zakresie zdrowia publicznego i promocji zdrowia oraz zapobiegania chorobom. Aby to osiągnąć wymagane jest strategiczne podejście i zmiany organizacyjne w oparciu o zidentyfikowane potrzeby. Specjaliści WHO wskazują, że rządy krajów europejskich mogą przegrać walkę polityczną w obszarze kontroli technologii i danych dotyczących zdrowia. Aby tego uniknąć muszą one współpracować za pomocą otwartych i przejrzystych mechanizmów współpracy pomiędzy środowiskiem akademickim, organizacjami zdrowotnymi i otoczeniem biznesowym. Dzięki temu, możliwe będzie utworzenie systemu, który umożliwi pacjentowi kompleksowe, bezpieczne i swobodne korzystanie z usług zdrowotnych w erze przemysłu 4.0.  Za przyspieszenie postępów w zakresie bezpiecznego i równego dostępu do cyfrowej opieki zdrowotnej na szczeblu krajowym odpowiadają organy na najwyższych szczeblach władzy. Współpraca jest kluczowa, ale bez liderów rządowych postęp w kierunku sprawiedliwości w systemach opieki zdrowotnej z dostępem do technologii cyfrowych będzie poważnie utrudniony [6].

Kontakt do autorów: Mariusz Kielar, Szczepan Jakubowski, Monika Kukla*

*Business Solutions Consultant w Comarch Healthcare

Blog Zdrowia Publicznego, red. M. Zabdyr-Jamróz, Instytut Zdrowia Publicznego UJ CM, Kraków: 20 stycznia 2020

Źródła:

1. Zawicki M., Scenariusze dostosowawcze sektora ekonomii społecznej do realiów czwartej rewolucji przemysłowej. Ekonomia Społeczna, nr 2/2018; s. 41–49.
2. Kielar M., Medivio: start mobilnej medycyny, Służba Zdrowia nr 77-84/2016; s. 58-60.
3. Ścibiorek P., Piotrowski Z., Uwierzytelnianie i autoryzacja zasobów w sieciach definiowanych programowo. Elektronika: konstrukcje, technologie, zastosowania; 2017 | Vol. 58, nr 10 | 56-60.
4. E-zdrowie w UE: stan na dziś. Komunikat prasowy Komisji Europejskiej, data dostępu: 09.01.20
5. Special Eurobarometr 460, 2017, data dostępu: 09.01.20.
6. Report on the WHO Symposium on the Future of Digital Health Systems in the European Region, Copenhagen, Denmark, 6–8 February 2019.