Zdjęcie autorstwa: Romi Yusardi | Źródło: unsplash

Autorka: Urszula Marcinkowska

Fakt, że hormony są ważne dla naszego codziennego funkcjonowania jest dość dobrze znany i powszechnie akceptowany. Pomimo tego, że w XXI wieku dyskurs o „histerycznych” kobietach podczas PMSu odchodzi do lamusa (NA SZCZĘSCIE!) to nadal nie wiemy, w jaki sposób zmiany hormonalne faktycznie wpływają na życie codzienne kobiet, a szczególnie na ich seksualność.

W czasie cyklu menstruacyjnego poziomy hormonalne znacząco się zmieniają. Około momentu zakończenia krwawienia menstruacyjnego rozpoczyna się wzrost poziomu estradiolu, który w swoim punkcie kulminacyjnym (najwyższe stężenie w cyklu) stanowi sygnał dla jajnika, by ten wypuścił komórkę jajową do jajowodu – następuje wtedy owulacja. Moment około-owulacyjny jest najbardziej płodnym momentem w cyklu – szanse na zajście w ciąże są wtedy najwyższe. Po owulacji rośnie z kolei poziom progesteronu, którego zadaniem jest przygotowanie na ewentualne zagnieżdżenie się zapłodnionego jajeczka w macicy. Jeśli do zagnieżdżenia nie dojdzie (jak też dzieje się w większości cykli), poziom progesteronu zaczyna spadać i rozpoczyna się następne krwawienie menstruacyjne.

Wydaje się proste? W rzeczywistości mechanizm jest jednak bardziej skomplikowany: zarówno warunki zewnętrzne mogą wpływać na zmiany hormonalne, jak i też tryb życia i zachowanie kobiet może wpływać na same hormony. Do tego, różne organizmy funkcjonują fizjologicznie poprawnie na różnych poziomach hormonalnych [1]. Wszystko więc wpływa na wszystko i łączy się w fascynującym węźle gordyjskim pod wspólną nazwą psychoneuroendokrynologii.

Ponieważ w czasie cyklu menstruacyjnego prawdopodobieństwo zajścia w ciążę zmienia się diametralnie (praktycznie od prawie 0% do prawie 100%), powstało wiele teorii o tym, jak zachowanie kobiet mogłoby się zmieniać tak, by zwiększyć szanse na posiadanie lub nie posiadanie potomstwa z wybranym partnerem. Wspólnym mianownikiem tychże jest tzw. hipoteza zmian około owulacyjnych (peri-ovulatory shifts hypothesis) [2]. Postuluje ona, że kobiety w okresie wysokiej płodności będą preferowały mężczyzn, którzy przekażą potomstwu geny zwiększające szanse na długie życie w zdrowiu i wysoki sukces reprodukcyjny. Pomimo tego, że niektóre badania potwierdziły hipotezę, że zachowania i preferencje kobiet są związane ze zmianami poziomów hormonów płciowych, sytuacja jest daleka od bycia klarowną: jak to w naukach o człowieku bywa.

Istnieją sprzeczne dowody na to, które dokładnie hormony, i w których momentach cyklu  najmocniej związane są z danymi preferencjami i zachowaniami seksualnymi. Nie jest też jasne, które konkretnie (jeśli jakiekolwiek) aspekty psychoseksualne ulegają takim wpływom. Czy zmiany będą pojawiać się w trakcie cyklu jednej kobiety, czy też różnice będą widoczne między kobietami, które mają różne stężenia hormonalne?

W moim ostatnim badaniu mierzyliśmy codziennie poziom estradiolu i progesteronu przez okres jednego cyklu menstruacyjnego (około 28 dni). Dzielne uczestniczki badania co rano spędzały długie minuty plując do licznych plastikowych pojemników – za co dozgonnie jestem im wdzięczna! Kobiety wypełniły również ankiety dotyczące ich pożądania seksualnego, podniecenia, częstotliwości kontaktów seksualnych i ich inicjacji.

Zauważyliśmy, że w czasie, kiedy możliwość zajścia w ciąże była najwyższa (w dniach płodnych około owulacji) wszystkie zmierzone aspekty seksualności były wyższe, niż w czasie, kiedy szanse na zajście w ciążę były niskie (w tzw. fazie lutealnej). Kobiety, których cykle charakteryzowały się niższym poziomem progesteronu raportowały częstsze kontakty seksualne. Była to jedyna znacząca różnica między kobietami o różnych poziomach hormonalnych.

Inaczej sytuacja wyglądała, kiedy przeanalizowaliśmy zmiany osobno u każdej z kobiet w czasie jednego cyklu menstruacyjnego (tzw. zmiany wewnątrzosobnicze). Okazało się, że pożądanie seksualne (potrzeba bliskości z konkretną osobą) wzrastało przy wyższym poziomie estradiolu, a malało przy wyższym poziomie progesteronu. Dodatkowo, estradiol miał pozytywny związek z częstotliwością kontaktów seksualnych – odwrotnie niż progesteron w porównaniu międzyosobniczym. Jednocześnie jednak okazało się, że poziom hormonów nie był skorelowany z częstszym czy rzadszym inicjowaniem kontaktów seksualnych ani z poziomem podniecenia (tj. chęcią odbycia stosunku).

Urszula Marcinkowska | zbiory własne

Badanie było wyjątkowe, ze względu na to, że zostało oparte na dużej liczbie kobiet w grupie badawczej oraz na wielokrotnych pomiarach hormonów. Ze względu na uciążliwą procedurę oraz koszty analiz takie badania są nadal rzadkością. Jego wyniki stanowią wsparcie dla idei, że zachowanie seksualne są związane z poziomem estradiolu i progesteronu, jednak nie we wszystkich swoich aspektach. Pomimo tego, że nadal nie jesteśmy w stanie jednoznacznie zrozumieć skomplikowanej siatki relacji i sprzężeń zwrotnych między hormonami płciowymi a zachowaniem, każde badanie takie jak to sprawia, że jesteśmy o krok bliżej takiego zrozumienia.

Kontakt do aktorki: Urszula Marcinkowska

Twitter: @urszulammarcin1

Zapraszamy do lektury pełnej wersji artykułu (w otwartym dostępie), który ukazał się w czasopiśmie “The Journal of Sex Research” – autorstwa: Urszuli M. Marcinkowskiej, Talii Shirazi, Magdaleny Mijas i Jamesa R. Roney’a – pod tytułem:

Hormonal Underpinnings of the Variation in Sexual Desire, Arousal and Activity Throughout the Menstrual Cycle – A Multifaceted Approach

Badanie było częścią wieloletniego projektu stażu podoktorskiego finansowanego z Narodowego Centrum Nauki pt. „Poziom hormonów a dobór płciowy – nowatorskie ujęcie preferencji seksualnych człowieka”.

Blog Zdrowia Publicznego, red. M. Zabdyr-Jamróz, Instytut Zdrowia Publicznego UJ CM, Kraków: 28 września 2022

Źródła:

1. Urszula M. Marcinkowska, Importance of Daily Sex Hormone Measurements Within the Menstrual Cycle for Fertility Estimates in Cyclical Shifts Studies. Evolutionary Psychology, January 23, 2020.
2. Tania A Reynolds, Anastasia Makhanova, Urszula M Marcinkowska, Grazyna Jasienska, James K McNulty, Lisa A Eckel, Larissa Nikonova, Jon K Maner, Progesterone and women’s anxiety across the menstrual cycle, Hormones and Behavior, 2018 Jun;102:34-40.