Autor streszczenia: Michał Zabdyr-Jamróz

Reakcja państw na pandemię COVID-19 spotkała się z licznymi analizami. Różne – bardziej lub mniej stanowcze – strategie niektórych państw stały się przedmiotem gorącej debaty publicznej jak i analiz ekspertów. Okazuje się jednak, że w walce z COVID-19 istotna jest nie tylko sama treść podjętych działań. Ich skuteczność zależy w znacznej mierze od tego jak zostały one zorganizowana w sferze instytucjonalnej – w obszarze zarządzania publicznego czy tzw. rządzenia wielopasmowego (governance).

Najnowszy numer czasopisma naukowego Instytutu Zdrowia Publicznego UJCM – Zdrowie Publiczne i Zarządzanie – w całości poświęcony jest porównawczej analizie zarządzenia kryzysowego w pierwszym półroczu pandemii. Opiera się on na raportach opracowanych na potrzeby numeru przez ekspertów z wybranych krajów: Włoch, Holandii, Zjednoczonego Królestwa, Norwegii, Niemiec, Czech, Ukrainy oraz Kanady a także z prowincji tego kraju: Ontario. Raporty te poddano porównawczej analizie w artykule przygotowanym przez: Stanisławę Golinowską i Michała Zabdyra-Jamroza w ścisłej współpracy z autorami raportów krajowych.

Przeprowadzona analiza pokazuje jak istotne znacznie w zarządzaniu pandemicznym ma istnienie dobrze urządzonych instytucji – z odpowiednimi regulacjami, zasobami i zapleczem eksperckim. Tak umocowane instytucje – pomimo działania w warunkach niepewności – potrafią budzić zaufanie obywateli i ograniczać rozprzestrzenianie się postaw niweczących działania na rzecz zdrowia publicznego. Dobre rządzenie/zarządzanie publiczne (good governance), oparte na nowoczesnym rozumieniu autorytetu, stanowi warunek szybkiego, trafnego i efektywnego reagowania na zagrożenia epidemiczne. Jest także niezbędna dla zrównoważonego rozwoju systemu (sustainability) oraz odporności (resilience) czy wytrwałości w przedłużającym się kryzysie zdrowotnym.

Dokonana analiza w wątpliwość poddaje hipotezę, że w reagowaniu na pandemie konieczna jest silna centralizacja państwa. Pokazuje wręcz, że decentralizacja – przy odpowiedniej centralnej koordynacji i dobrym podziale zadań – czyni działania przeciw-pandemiczne najbardziej efektywnymi. Wskazuje też, że kraje, którym początkowo poszczęściło się, wciąż są narażone na ciężkie skutki w późniejszych stadiach pandemii, jeśli zaniedbano w nich kwestię jakości zarządzania kryzysowego i społecznego zaufania do instytucji.

Dokonane analizy – choć dotyczą krajów innych niż Polska – przeprowadzone zostały ze szczególnym uwzględnieniem perspektywy polskich działań i rozwiązań. Stanowi to wyraz troski o zaniedbany w naszym kraju obszar zdrowia publicznego ze szczególnym zamysłem wypracowania rekomendacja, którymi zwieńczony jest artykuł poświęcony analizie porównawczej przykładów zagranicznych. Przedstawione rekomendacje odnoszą się zarówno do kwestii bezpośredniej reakcji na pandemię, jak i do niezbędnych reform systemowych, które uodporniłyby nasz system na podobne wstrząsy w przyszłości.

Rekomendacje te są następujące:

• Realizacja zasady rozwoju zrównoważonego. Chodzi tu w szczególności o rezygnację z wąskiej perspektywy biznesowej w myśleniu o systemie zdrowotnym: „Przerost optymalizacji i ‘szczupłego zarządzania’ (lean management) uniemożliwia wypracowanie rezerw strategicznych, niezbędnych w takich jak pandemia sytuacjach kryzysowych”.
• Dialog na poziomie międzynarodowym dla uwzględniania zagranicznych doświadczeń i globalnego dorobku nauki.
• Wdrażanie i umacnianie instytucji dobrego rządzenia (good governance), które umożliwiają sprawną, cechującą się ciągłością, działalność analityczno-prognostyczną oraz (co jest kluczowe przy tego rodzaju sytuacjach wyjątkowych) bieżące korygowanie interwencji i działanie przy możliwie szerokim oraz trwałym konsensie politycznym.
• Ograniczenie konkurencji między ośrodkami badawczymi dla zapewnienia maksymalnie efektywnego wykorzystania współpracy badawczo-rozwojowej. Kluczowa w tym obszarze jest także transparencja.
• Zadbanie o realne uskutecznienie zasady solidaryzmu i powszechności dostępu do ochrony zdrowia przez odstąpienie od nadmiernej orientacji na rynkową alokację i komercjalizację.
• Przeorientowanie organizacji przestrzeni publicznej – a w szczególności miast (w kwestii np. ładu przestrzennego, mieszkalnictwa, transportu publicznego itd.) – na ułatwienie zachowań korzystnych dla zdrowia. Dzięki warunkom ułatwiającym zdrowy styl życia – osobom o dowolnej pozycji społecznoekonomicznej – możliwe jest uniknięcie kumulowania się problemów zdrowotnych, więc i także łatwiejsze jest reagowanie na kryzysy zdrowotne takie jak pandemia.
• Koniecznie jest zapewnienie w warunkach pandemii powszechnego dostępu do wysokiej jakości edukacji szkolnej. Wykształcenie jest jednym z kluczowych czynników przekładających się stan zdrowia, w tym na oczekiwaną długość życia i jego jakość. Kształcenie zdalne powinno być zorganizowane tak, aby nie pogłębiało istniejących już nierówności zdrowotnych, a raczej by je redukowało.

Zapraszamy do lektury całości najnowszego numeru czasopisma Zdrowie Publiczne i Zarządzanie, wraz z poszczególnymi raportami krajowymi oraz do lektury analizy porównawczej autorstwa pracowników naszego Instytutu. Publikacja w otwartym dostępie:

Stanisława Golinowska, Michał Zabdyr-Jamróz, Zarządzanie kryzysem zdrowotnym w pierwszym półroczu pandemii COVID-19. Analiza porównawcza na podstawie opinii ekspertów z wybranych krajów, Zdrowie Publiczne i Zarządzanie, 2020, Tom 18, Numer 1, s. 1-31, DOI 10.4467/20842627OZ.20.001.12655

Kontakt do autora streszczenia: Michał Zabdyr-Jamróz

Blog Zdrowia Publicznego, red. M. Zabdyr-Jamróz, Instytut Zdrowia Publicznego UJ CM, Kraków: 26 listopada 2020