Instytut „Pomnik – Centrum Zdrowia Dziecka” | źródło: wikipedia

Autor: Michał Zabdyr-Jamróz

Późną wiosną 2016 roku dobiegł końca strajk pielęgniarek w Centrum Zdrowia Dziecka w Warszawie. W jego trakcie protestujące spotkały się ze znaczną sympatią społeczeństwa, ale też z twardym stanowiskiem szefostwa placówki i resortu zdrowia. Kontekstem tych zdarzeń był kryzys zawodów pielęgniarki i położnej w Polsce. Liczba pielęgniarek na 1000 mieszkańców była już wtedy jedną z najniższych w krajach OECD (5,2 w 2014). Średnia wieku praktykujących w zawodzie rosła systematycznie (48 lat w 2014 roku; 52 lat w 2019). Prócz żądań płacowych, istotnym elementem protestu był postulat zatrudnienia większej liczby personelu, by odciążyć przepracowane pielęgniarki i usprawnić funkcjonowanie placówki.

Mimo tego ze strony ówczesnego ministra zdrowia strajkujące spotkały się z zarzutami egoizmu. Przekonywał on, że pielęgniarkom „chodzi po prostu o kasę” oraz, że „strajk […] naraża [Centrum] na pogłębianie się problemów”, i że „nie chciałby być jego likwidatorem”. Etos zawodowy pielęgniarek sprawiał, że wypowiedzi takie były skutecznym szantażem emocjonalnym.

Kluczowe epizody strajku zanalizowałem z perspektywy teorii demokracji deliberatywnej. To pozwoliło mi uwidocznić ich szersze znaczenie. Mimo, że źródła strajku były systemowe to obowiązujące praktyki i regulacje prawne utrudniały kompleksowe podejście do sprawy. Prowadziły one do ‘strukturalnego egoizmu’ – tj. sprawiały, że najbardziej racjonalnym zachowaniem jest orientacja na interes własny i targowanie się. To stawiało pielęgniarki w szczególnie trudnej sytuacji jako przedstawicielki tzw. zawodu opiekuńczego. Kluczowa dla sukcesu w sporze zbiorowym jest stanowczość, a jest to postawa trudna do utrzymania wśród osób, których zawód wyrabia raczej instynkty samopoświęcenia dla innych.

Analiza protestu z 2016 roku pokazuje w mikroskali typowe okoliczności strajków pielęgniarek w Polsce – ich przyczyny, przebieg i finał. Ilustruje niesprawność mechanizmów uprzedniego rozładowywania konfliktów i odpowiadania na narastające problemy. Gdy decydenci nie traktują poważnie spokojnego zgłaszania istotnych bolączek jedyną skuteczną formą komunikacji stają się ostrzejsze formy protestu – choćby stanowiły ostateczność. Przypadek ten obrazuje też jak pod hasłem dobra wspólnego (zarzucając protestującym egoizm) można zbywać słuszne interesy i opóźniać istotne kompleksowe reformy.

Reformy podjęte ostatecznie – w wyniku protestów także pozostałego personelu medycznego (wraz z pewną reakcją rynku na niedobór kadr) – zdawały się poprawiać sytuację. Nie usunęły jednak strukturalnych przyczyn takiej a nie innej sytuacji pielęgniarek: reguł gry skłaniających decydentów i zarządzających do podtrzymywania systemu kosztem najbardziej wrażliwych grup zawodowych. Strukturalny egoizm charakteryzujący naszą ochronę zdrowia, wraz z chronicznymi niedoborami zasobów finansowych, prowokuje oszczędzanie na kosztach pracy w duchu tzw. chudego zarządzania. Efektem tego jest m.in. brak kryzysowego zapasu zasobów ludzkich, który niezbędny jest choćby w sytuacji pandemii.

Na podstawie analizy strajku pielęgniarek z Centrum Zdrowia Dziecka w Warszawie rozważam jak wybrnąć z zaklętego kręgu sporów i doraźnych rozstrzygnięć. Pokazuję możliwości sprawienia by konflikty tego rodzaju (jeśli już do nich dochodzi) miały przebieg znacznie bardziej konstruktywny. W tym celu rekomenduję wykorzystanie w sporach zbiorowych w Polsce rozwiązania określanego jako ‘negocjacje deliberatywne’. Wskazuję też co konkretnie generuje zjawisko strukturalnego egoizmu w naszym systemie i tym sposobem pogłębia jego chroniczne problemy. Rozważania te zyskują na szczególnym znaczeniu w kontekście narastających napięć w obliczu pandemii: w świetle dramatycznej sytuacji pielęgniarek opiekujących się chorymi na COVID-19 oraz zapowiedziami akcji protestacyjnej.

Publikacja oryginalna:

M. Zabdyr-Jamróz, “All they want is money!” The deliberative theory approach to the inclusion of nurses’ self-interests in the 2016 strike in the Children’s Memorial Health Institute in Warsaw. Social Theory & Health, doi: 10.1057/s41285-019-00123-y

Zainteresowanych pełnym tekstem artykułu zapraszamy do kontaktu z autorem: michal.zabdyr-jamroz@uj.edu.pl

Skrócona wersja wyników tych badań w języku polskim osiągalna jest również w otwartym dostępie:

M. Zabdyr-Jamróz, Czy pielęgniarkom wolno strajkować „o kasę”? Wyzwania dla uwzględniania interesów własnych pielęgniarek w świetle teorii systemów deliberatywnych na przykładzie strajku w Centrum Zdrowia Dziecka z 2016 r. Pielęgniarstwo i Zdrowie Publiczne 2020, tom 10, nr 1, styczeń-marzec, str. 65–77 doi: 10.17219/pzp/112225

Kontakt do autora: Michał Zabdyr-Jamróz

Blog Zdrowia Publicznego, red. M. Zabdyr-Jamróz, Instytut Zdrowia Publicznego UJ CM, Kraków: 24 listopada 2020