opracowanie: Katarzyna Badora-Musiał

Autor: Rafał Nowak

Ocena, czy dany lek lub preparat działa, jest o wiele bardziej skomplikowana niż się powszechnie uważa. Niekiedy tzw. domowe sposoby leczenia, mające swoje korzenie w tradycji ludowej, uznawane są powszechnie za skuteczne, podczas gdy lekarze i naukowcy jednoznacznie określają je jako nieskuteczne. Komu wierzyć? Wielowiekowej i wielopokoleniowej tradycji czy naukowcom? Czy jedna strona się myli lub celowo mija się z prawdą? Niekoniecznie. W niektórych przypadkach prostą ocenę „działa” albo „nie-działa” utrudnia efekt placebo.

Wyobraźmy sobie sytuację, w której tylko nasze przekonanie i wiara w skuteczność terapii spowoduje pozytywny efekt zdrowotny, np. zmniejszenie bólu. Co zrobić, żeby uruchomić ten wspaniały mechanizm? Należy przekonać nasz mózg, że otrzymujemy skuteczne leczenie. Podać tabletkę (bez substancji czynnej), zebrać wywiad, przeprowadzić badanie lekarskie w warunkach szpitalnych czy w przychodni, te wszystkie elementy związane z rytuałem leczenia mogą mieć bardzo istotny wpływ na siłę efektu placebo.

źródło: wikimedia commons

Efekt placebo to nic innego jak uzdrawiająca siła, której źródło tkwi w naszym umyśle – potęga wyzwolona przez silne przekonanie o byciu leczonym. Bardzo ważne jest, żeby zrozumieć ograniczone możliwości efektu placebo. Najprawdopodobniej nie wyleczymy nim zapalenia płuc, choroby pasożytniczej, choroby nowotworowej czy zapalenia wyrostka robaczkowego itp. Nasz umysł na pewno nie jest w stanie zapoczątkować biosyntezy antybiotyku, który w wielu przypadkach może okazać się niezbędny do naszego wyleczenia.

źródło: wikimedia commons | Okładka książki z 1689, pt. Sztuka leczenia chorób oczekiwaniami

Jeśli już sama intencja i sposób podania leku może leczyć, to jak lekarze/naukowcy odróżniają leki od substancji, które nie leczą? Żeby odpowiedzieć na to pytanie trzeba wyeliminować efekt placebo. Standardem postępowania w celu stwierdzenia, czy dany lek jest skuteczny (jeśli nie ma skutecznej terapii w danym schorzeniu) jest podział pacjentów na dwie grupy, jednej grupie podaje się placebo a drugiej badany lek. Pacjenci nie wiedzą, czy dostaną substancję czynną czy placebo, tabletki muszą być identyczne w kolorze, smaku i tym podobnych. Jeśli okaże się, że nie ma różnic w skuteczności między tymi grupami, uznaje się, że leczenie badanym lekiem było nieskuteczne. Konkluzja o nieskuteczności leczenia na podstawie takiego badania nie oznacza, że nie było pozytywnych efektów zdrowotnych, np. ograniczenia bólu, a jedynie, że dana substancja (badany lek) nie jest lepsza niż podanie placebo. Trzeba tu jednak zaznaczyć, że nie zawsze możliwe jest zastosowanie placebo oraz że procedura porównywania leku do placebo jest bardzo szczegółowo określona i monitorowana.

To tłumaczy uproszczone twierdzenia lekarzy/naukowców o nieskuteczności pewnych domowych sposobów leczenia w sytuacji, kiedy sami użytkownicy tych terapii obserwują poprawę. Niezrozumienie tego uproszczenia może niekiedy prowadzić do podważania autorytetu lekarzy. Pacjent, który sam obserwuje efektywność kwestionowanych przez lekarzy terapii w zestawieniu z często długotrwałą diagnostyką czy problematyczną terapią związaną np. z antybiotykoodpornością, może mieć mylne wrażenie o niekompetencji lekarza.

Więc jeżeli usłyszymy, że ktoś opowiada o cudownym, zapomnianym sposobie leczenia bólu głowy, stosowanym przez nasze babcie, pamiętajmy, że nawet w przypadku braku naukowo udowodnionej skuteczności, może to oznaczać, że sposób ten działa, ale słabiej niż zastosowany w tej dolegliwości odpowiedni lek.

Kontakt do autora: Rafał Nowak

Źródła:

NCCIH, Placebo Effect, National Center for Complementary and Integrative Health,  

Teguh Haryo Sasongko et al., Placebo Controlled Trials: Interests of Subjects versus Interests of Drug Regulators, Malays J Med Sci. 2017 Aug; 24(4): 1-4.