Autorzy: Kalina Michaldo, Zuzanna Piwowar, Wiktoria Słabosz, Katarzyna Badora-Musiał

Dla wielu z nas słowo „szczepienie” przywołuje wspomnienia z  dzieciństwa: szkolna pielęgniarka, pęknięcie ampułek, strach przed igłą i naklejka „Dzielny pacjent”. I rzeczywiście – obowiązkowy kalendarz szczepień dotyczy głównie pierwszych lat życia. Ale czy to znaczy, że wraz z dorosłością kończy się nasze zapotrzebowanie na ochronę przed chorobami zakaźnymi? Odpowiedź jest prosta: nie.

Szczepienia w dorosłości – temat pomijany, ale ważny

W przeszłości szczepienia dorosłych były niedoceniane, ponieważ ich wpływ na zdrowie publiczne nie był powszechnie rozumiany [1]. Jednak organizm dorosłego człowieka, podobnie jak dziecka, jest narażony na infekcje. Co więcej, niektóre z nich mogą mieć poważniejsze skutki u dorosłych niż u dzieci. Grypa sezonowa, krztusiec, półpasiec, a nawet tężec – to choroby, przed którymi można i warto się chronić. Mimo to szczepienia dorosłych nadal są tematem pomijanym. Wielu dorosłych nie jest świadomych, że szczepienie przeciw tężcowi powinno być powtarzane co 10 lat [2]. Tymczasem przypadki tej choroby nadal występują [3], a ich ryzyko wzrasta np. po skaleczeniu przy pracy w ogrodzie. Szczepienia przeciw grypie również mogą uchronić przed ciężkim przebiegiem infekcji, hospitalizacją, a nawet zgonem – szczególnie u osób z osłabionym układem odpornościowym.

Co nas powstrzymuje przed szczepieniem?

Światowa Organizacja Zdrowia w 2019 roku uznała opór wobec szczepień za jedno z dziesięciu największych zagrożeń zdrowotnych na świecie [4]. Malejące zaufanie społeczne do szczepionek oraz rosnąca niechęć wobec nich to problem o charakterze globalnym, który może zniweczyć postęp w walce z chorobami zakaźnymi. Badanie przeprowadzone przez polską Fundację MY PACJENCI [5] wskazano wiele przeszkód, które powstrzymują dorosłych przed szczepieniami. Z raportu „Szczepienia dorosłych Polaków” wynika, że najczęściej wskazywaną barierą jest obawa przed szkodliwością szczepień (48% respondentów). Trzecim najczęściej wskazywanym problemem jest niewystarczająca informacja o skuteczności i bezpieczeństwie szczepionek (29%), a czwartym – brak wiedzy o istnieniu niektórych szczepionek (26%). Natomiast – co znamienne – drugą najczęściej wskazywaną barierą okazuje się brak świadomości, że w wieku dorosłym należy się szczepić (37%).

Źródło: [4].

Kalendarz istnieje, ale mało kto o nim wie

Mimo że w Polsce funkcjonuje oficjalny harmonogram szczepień dla dorosłych, wiedza społeczeństwa o nim jest niewystarczająca.  Kalendarz zawiera m.in. zalecenia dotyczące dawek przypominających szczepionki przeciw tężcowi co 10 lat, szczepień przeciwko pneumokokom, WZW typu B czy grypie. Problemem nie jest więc brak wytycznych, ale brak ich znajomości oraz trudność w realizacji szczepień w praktyce. Wyzwaniem jest  brak informacji, przypomnień, a niekiedy także łatwego dostępu do szczepień np. w ramach jednej wizyty w POZ czy aptece. Wielu pacjentów rezygnuje ze szczepień również ze względu na koszty. Warto w tym kontekście zaznaczyć, że wybrane szczepionki są refundowane dla określonych grup. Osobom powyżej 65. roku życia przysługują bezpłatne szczepienia przeciw grypie, RSV, COVID-19, pneumokokom czy półpaścowi (w przypadku dwóch ostatnich jeśli należą do grup o zwiększonym ryzyku) [6]. Także kobiety w ciąży mają zapewniony bezpłatny dostęp do wszystkich rutynowo zalecanych szczepień (przeciwko krztuścowi, RSV, grypie, COVID-19). Dodatkowo, bezpłatnym dostępem do szczepień objęte są kobiety, które planują ciążę i nie były dotąd szczepione przeciwko WZW B  [7].

Źródło: Kalendarz szczepień dorosłych [1].

Szczepienia dla dorosłych – co warto wiedzieć?

Dorosłym zaleca się kilka szczepień, które mogą ochronić nie tylko ich samych, ale także ich bliskich:

• Grypa – coroczna szczepionka to najprostszy sposób na zmniejszenie ryzyka zachorowania i powikłań, szczególnie dla osób starszych, kobiet w ciąży, osób przewlekle chorych i pracowników sektora usług.
• COVID-19 – pandemia przypomniała nam, jak groźne mogą być wirusy. Szczepienia przeciw COVID-19, w tym dawki przypominające, wciąż są zalecane, zwłaszcza dla osób z grup ryzyka.
• Pneumokoki i meningokoki – szczególnie ważne dla osób starszych, z chorobami układu oddechowego, sercowo-naczyniowego i obniżoną odpornością.
• HPV (wirus brodawczaka ludzkiego) – szczepienie zalecane nie tylko dziewczętom, ale i chłopcom. Wirus HPV może prowadzić m.in. do raka szyjki macicy, odbytu, gardła.
• WZW typu B – zalecane osobom, które nie były szczepione w dzieciństwie. To wirus, który przenosi się przez krew i kontakty seksualne, a może prowadzić do marskości i raka wątroby.

Wniosek? Chronić się można w każdym wieku. I warto.

Szczepienia to nie tylko obowiązek, ale szansa – na dłuższe, zdrowsze życie, mniejszą liczbę hospitalizacji, mniej antybiotyków i mniej powikłań. Współczesna medycyna daje nam narzędzia, ale to od nas zależy, czy z nich skorzystamy. Zdrowie to nie tylko brak choroby, ale również odpowiedzialność. W każdym wieku. Także po trzydziestce. I po sześćdziesiątce.

Kontakt do autorów: Katarzyna Badora-Musiał

Blog Zdrowia Publicznego, red. A. Wacławik, M. Zabdyr-Jamróz, Instytut Zdrowia Publicznego UJ CM, Kraków: 14 października 2025

Źródła:

1. Antonelli-Incalzi R, Blasi F, Conversano M, Gabutti G, Giuffrida S, Maggi S, Marano C, Rossi A, Vicentini M. Manifesto on the Value of Adult Immunization: „We Know, We Intend, We Advocate”. Vaccines (Basel). 2021 Oct 22;9(11):1232. doi: 10.3390/vaccines9111232. [dostęp online 14.05.2025] https://www.mdpi.com/2076-393X/9/11/1232#B112-vaccines-09-01232
2. Kalendarze szczepień dla dorosłych [dostęp online 14.05.2025] https://pacjent.gov.pl/aktualnosc/kalendarze-szczepien-dla-doroslych
3. NIZP – PIB, Choroby zakaźne i zatrucia w Polsce w 2024 roku [dostęp online 14.05.2025] https://wwwold.pzh.gov.pl/oldpage/epimeld/2024/Ch_2024.pdf
4. WHO, Ten threats to global health in 2019 [dostęp online 14.05.2025]  https://www.who.int/news-room/spotlight/ten-threats-to-global-health-in-2019
5. Fundacja MY PACJENCI, Szczepienia dorosłych Polaków – raport z badania [dostęp online 14.05.2025] https://mypacjenci.org/wp-content/uploads/2024/03/raport-szczepienia-FINAL.pdf
6. Rozwadowski M., Szczepienia refundowane – komu przysługują? Sprawdź, które szczepienia są bezpłatne, 9.04.2025 [dostęp online 14.05.2025] https://zdrowie.pzu.pl/poradnik-o-zdrowiu/szczegoly/szczepienia-refundowane-bezplatne-komu-przysluguja
7. Ściubisz M., Które szczepionki są bezpłatne dla ciężarnych? 2.04.2025, [dostęp online 14.05.2025] https://www.mp.pl/szczepienia/ekspert/zagadnienia_rozne_ekspert/376800,ktore-szczepionki-sa-bezplatne-dla-ciezarnych