Autorka: Anita Zalisz

Informacje dotyczące obecnego kryzysu klimatycznego – zarówno prawdziwe i te raczej mijające się z prawdą – docierają do nas zewsząd i od wielu lat. Mimo pewnego poziomu ignorancji oraz sporej dozy dezinformacji wydaje się, że świadomość tego problemu rośnie. Temat utraty bioróżnorodności, zasolenia wód czy nieustannie podwyższającego się stężenia gazów cieplarnianych jest przez nas lekceważony lub tylko powierzchownie zagłębiany. W 2015 roku, Fundacja Rockefellera oraz czasopismo The Lancet utworzyli komisję poświęconą koncepcji Planetary Health czyli „Zdrowiu Planetarnemu” (ang. the Rockefeller Foundation-Lancet Commission on Planetary Health).

Czym jest koncepcja Planetary Health?

Ludzkie zdrowie, zdrowie każdego z nas, jest niezaprzeczalnie zależne od szeroko pojmowanego środowiska. Stan, jakość oraz różnorodność systemów naturalnych naszej planety ukierunkowuje rozwój nie tylko pojedynczych jednostek, ale i całych społeczeństw. Ostrzeżenia klimatyczne – kierowane w poprzednich trzech dekadach do polityków, a formułowane przez naukowców i aktywistów – nie przyniosły jednak wystarczających skutków. Niewiele osób długotrwale wzięło sobie do serca te informacje i podjęło działania walki z metaforycznymi (i nie metaforycznymi) topniejącymi lodowcami. Autorzy koncepcji Planetary Health uznali więc, że rzeczywiste i powszechne podjęcie działań wymaga nadania problemowi ludzkiego wymiaru, czy też „ludzkiej twarzy” zmian klimatycznych (ang. human dimension of climate change).

Dwa wieki temu wkroczyliśmy w epokę antropocenu (ang. anthropocene; z gr. anthropos – człowiek i kainos – nowy), gdzie zdrowie ludzkie nigdy nie było w lepszym stanie. Oczekiwana długość życia znacznie się wydłużyła, a wskaźnik ubóstwa oraz umieralność dzieci poniżej 5 roku życia zmalały. Jednak sposób, w jaki udało nam się to osiągnąć, przekroczył możliwości (ang. capacity) funkcjonowania systemów naturalnych, na których opieraliśmy swoje działania. Obecnie zmierzamy w kierunku doszczętnej eksploatacji zasobów naturalnych i jak pokazują prognozy, nie mamy zamiaru zwalniać.

Rok 2050 jest punktem odniesienia wszelkich wyliczeń, badań i prognoz związanych ze zmianami klimatycznymi. Dlaczego 2050? Większość długoterminowych działań czy strategii implementowanych przez rządzących [1], nakierowane jest na osiągnięcie neutralności klimatycznej właśnie w tym czasie. Jak wyglądać może rzeczywistość, jeśli jednak nie zdołamy osiągnąć neutralności klimatycznej?

Bezpieczeństwo żywnościowe (ang. food security)

 Pogłębiające się zmiany klimatyczne mogą skutkować dodatkowym wzrostem liczby osób cierpiących z powodu głodu lub niedożywienia, nawet o 183 miliony do roku 2050. Rolnictwo jest wrażliwe na warunki atmosferyczne oraz jego nagłe i ekstremalne zmiany. Jednocześnie, przemysł rolny i obecnie stosowane metody produkcji żywności odpowiadają za degradację gleby, zanieczyszczenia wody, utratę bioróżnorodności oraz 16-27 procent [2] globalnie wydzielanych gazów cieplarnianych. Dalsze drastyczne zmiany klimatyczne przyczyniać będą się więc do pogłębienia deficytu produktów żywnościowych, szczególnie w rejonach świata najbardziej dotkniętych tymi zmianami, jak również obniżą ich wartości odżywcze [3]. Ceny produktów żywnościowych wzrosną. Dla jednych oznacza to niewygodny wzrost wydatków, dla innych niejednokrotnie oznaczać będzie konieczność wyboru pomiędzy pożywieniem, a innymi dobrami takimi jak usługi zdrowotne. Jak niestabilność żywieniowa wpłynie na nasze zdrowie?

Według raportu Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), obecnie 21 krajów zmaga się z poważnym i przewlekłym problemem głodu oraz niedożywienia. Odpowiednie odżywienie pomaga utrzymać odporność organizmu, dlatego populacje zmagające się równocześnie z niedożywieniem, chorobami przewlekłymi oraz zakaźnymi takimi jak malaria, gruźlica, HIV/AIDS, będą musiały zwiększyć nakłady na ochronę zdrowia i podjąć się modyfikacji polityki społecznej. Ponadto, długotrwałe niedożywienie przyczynia się do problemów z funkcjonowaniem organizmu kobiet w ciąży (m.in. obniża laktację), co bezpośrednio przyczynia się do utrudnień rozwoju płodu.

Niezrównoważona, szkodliwa dla środowiska produkcja żywności stanowi poważne wyzwanie dla zdrowia planetarnego. Komisja EAT-Lancet (ang. the EAT-Lancet Commission in Food, Planet, Health) stworzyła dietę, która spełnia wszystkie zapotrzebowania odżywcze organizmu, będąc jednocześnie dietą zrównoważoną o zminimalizowanym wpływie na środowisko naturalne. Rozbudowane informacje oraz raporty dotyczące diety planetarnej (ang. the Planetary Health Diet) można znaleźć na stronie Eat Forum.

Choroby zakaźne

W ostatnich dekadach zauważa się znaczny wzrost częstości występowania nie tylko suszy, ale i intensywnych opadów, przyczyniających się do powodzi [4]. Periodyczne, rażąco różniące się od siebie zjawiska klimatyczne tworzą idealne środowisko dla rozwoju insektów roznoszących wiele chorób zakaźnych przenoszonych drogą wodną. Choroby takie jak malaria, gorączka Chikungunya czy gorączka tropikalna (Dengue) będą rozprzestrzeniały się znacznie szybciej, i nie mówimy tutaj wyłącznie o natężeniu tych chorób w rejonach dla nich endemicznych. Obszar geograficzny ich występowania również będzie się poszerzał. W 2007 roku Chikungunya pojawiła się na terenie południowych Włoch, a w kolejnych latach również we Francji [5]. Przyczyną zakażeń była możliwość dostosowania się transmitera jakim jest komar Aedes albopictus do coraz cieplejszego klimatu południowo-europejskiego.

Upały, masywne opady oraz pozostałe katastrofy „naturalne”

Od 1960 roku, liczba katastrof spowodowanych ekstremalnymi warunkami pogodowymi zwiększyła się ponad trzy razy [6]. W ostatnich kilku latach, ale też miesiącach mogliśmy zauważyć natężenie pożarów lasów, nie tylko w Australii [7]. Wspomniane wcześniej powodzie zachodzące na zmianę z ekstremalnymi suszami drastycznie zwiększają liczbę ofiar utonięć oraz ofiar przegrzania. Wysokie temperatury podnoszą poziom ozonu i innych zanieczyszczeń, jak również przyczyniają się do zgonów spowodowanych chorobami układu krążenia oraz oddechowego, zwłaszcza wśród osób starszych [8].

Zagrożenia te mogą nam jako Europejczykom, wydawać się odległe. Prawdą jest jednak, że zmiany klimatyczne dotyczą każdego. Różnimy się jedynie poziomem podatności, czy też wrażliwości na różnego rodzaju zdarzenia oraz możliwością szybkiej reakcji. W świetle popartej dowodami naukowymi koncepcji Planetary Health złagodzenie konsekwencji zdrowotnych zmian klimatycznych wymaga zrównoważonej i możliwie neutralnej interakcji z ekosystemami. Następstwa kryzysu ekologicznego są nieuniknione, ale są też szansą na ewaluację obecnych sposobów postępowań oraz adaptację do nowych warunków poprzez przemyślaną politykę, działania i współpracę międzysektorową.

Autorka: Anita Zalisz

jest absolwentką Instytutu Zdrowia Publicznego UJCM

– kierunku zdrowie publiczne pierwszego stopnia

Blog Zdrowia Publicznego, red. M. Zabdyr-Jamróz, Instytut Zdrowia Publicznego UJ CM, Kraków: 4 lutego 2021

Rekomendowane pozycje:

• Artykuł: “The Uninhabitable Earth – Famine, economic collapse, a sun that cooks us: What climate change could wreak – sooner than you think”. David Wallace-Wells; New York magazine, July 9, 2017. Dostępne pod adresem https://nymag.com/intelligencer/2017/07/climate-change-earth-too-hot-for-humans.html
  • Książka: Wallace-Wells D. The uninhabitable earth: A story of the future. Penguin UK; 2019 Feb 19. Dostępna pod adresem https://www.crisrieder.org/thejourney/wp-content/uploads/2019/05/The-Uninhabitable-Earth-David-Wallace-Wells.pdf
• Morton T. Dark ecology: For a logic of future coexistence. Columbia University Press; 2016 Apr 12.
• Wright C, Nyberg D. Climate change, capitalism, and corporations. Cambridge University Press; 2015.
• Planetary Health Alliance: https://www.planetaryhealthalliance.org/planetary-health

Bibliografia:

1. European Commission. (2018). A clean planet for all. A European strategic long‐term vision for a prosperous, modern, competitive and climate neutral economy. COM (2018) 773 final. https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=CELEX:52018DC0773 [Dostęp na dzień 14.08.2020].
2. Hirvonen K, Bai Y, Headey D, Masters, WA. (2020). Affordability of the EAT–Lancet reference diet: a global analysis. The Lancet Global Health, 8(1), e59-e66.
3. Beach RH, Sulser TB, Crimmins A, Cenacchi N, Cole J, Fukagawa NK, Mason-D’Croz D, Myers S, Sarofim MC, Smith M, Ziska LH. (2019). Combining the effects of increased atmospheric carbon dioxide on protein, iron, and zinc availability and projected climate change on global diets: a modelling study. The Lancet Planetary Health, 3(7), e307-e317.
4. Ingram BL, Malamud-Roam F. (2013). The West without Water: What past floods, droughts, and other climatic clues tell us about tomorrow. Univ of California Press.
5. Fischer D, Thomas SM, Suk JE, Sudre B, Hess A, Tjaden NB, Beierkuhnlein C, Semenza JC. (2013). Climate change effects on Chikungunya transmission in Europe: geospatial analysis of vector’s climatic suitability and virus’ temperature requirements. International journal of health geographics, 12(1), 1-12.
6. WHO, Climate Change and Health 2018; https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/climate-change-and-health [dostęp na dzień: 12.08.2020].
7. NASA Earth Observatory, Fire: https://earthobservatory.nasa.gov/global-maps/MOD14A1_M_FIRE [dostęp na dzień:13.08.2020].
8. WHO, Climate Change and Health 2018; https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/climate-change-and-health [dostęp na dzień: 12.08.2020].