źródło: Wikimedia Commons │ Przykład statystyki zgonów w okresie wystąpienia pandemii grypy (tzw. hiszpanki) w 1918 i 1919 roku dla Nowego Jorku, Londynu, Paryża i Berlina. W tym roku mijać będzie 100 lat od wystąpienia pandemii, która zabiła więcej niż sama Pierwsza Wojna Światowa (od 3 do 5% populacji Ziemi).

Autorzy: Agnieszka Micek i Maciej Polak

Statystka to dziedzina matematyki, która pomaga gromadzić, prezentować oraz analizować zebrane dane (informacje). Ogólnie można ją podzielić na statystykę opisową oraz wnioskowanie statystyczne (statystyka matematyczna). Ze statystyką opisową, której zadaniem jest opisanie badanych zmiennych spotykamy się na co dzień. Przykładem tego są średnia ocen, średnie wynagrodzenie w Polsce w danym kwartale, stopa bezrobocia, itp. Z wnioskowaniem statystycznym spotykamy się znacznie rzadziej. Ma ono na celu uogólnienie na populację wyników (związków z próby losowej) poprzez wykorzystanie estymacji lub weryfikacji hipotez.

O ile każdy może wymienić kilka najważniejszych osiągnięć medycyny (wynalezienie penicyliny, przeszczep serca), to znaczenie statystyki w medycynie czy zdrowiu publicznym bywa niedoceniane. W jednym badaniu w sposób losowy wybrano 216 artykułów z czasopism skupionych na zdrowiu publicznym, a mających wysokie wskaźniki oddziaływania. Statystyka opisowa pojawiła się w aż 201 (93%) artykułach, natomiast elementy wnioskowania statystycznego w 176 (74%).

Szczególne zastosowanie w zdrowiu publicznym ma biostatystyka, będąca gałęzią statystyki odpowiedzialną za interpretowanie danych zebranych w naukach o zdrowiu. Biostatystycy, wykorzystując model matematyczny, opisują zależności pomiędzy badanymi cechami i tym samym pomagają podejmować decyzje z różnych obszarów zdrowia publicznego. W przypadku chorób zakaźnych, przy tworzeniu szczepionki, użycie właściwych narzędzi statystycznych pomaga ocenić wartość szczepionki poprzez ocenę stosunku korzyści do szkodliwości danego preparatu. Dotyczy to również procedury wdrożenia każdego nowego leku. W skrócie zastosowanie metod statystycznych stanowi most pomiędzy teorią a praktyką.

Jednym z przykładów takiego mostu jest algorytm SCORE (ang. Systematic COronary Risk Evaluation), który na podstawie stężenia cholesterolu, wartości ciśnienia skurczowego krwi, palenia tytoniu oraz oczywiście wieku i płci szacuje ryzyko zgonu z powodu chorób układu krążenia w przeciągu 10 lat u indywidualnego pacjenta. Obecnie, zgodnie z aktualnymi wytycznymi towarzystw naukowych, ocena ogólnego ryzyka sercowo-naczyniowego wykorzystująca tablice SCORE, powinna być podstawą prawidłowego postępowania w zakresie profilaktyki i terapii chorób układu krążenia.

Kolejnym przykładem użycia metod statystycznych są mapy potrzeb zdrowotnych, których tworzenie wymagane jest na mocy prawa. W graficzny sposób przedstawiają one wyniki trzech analiz: (1) demograficznej oraz epidemiologicznej, (2) stanu i wykorzystania zasobów, a także (3) prognoz potrzeb zdrowotnych. Zgodnie z wymogami ustawowymi, na postawie tych analiz, Wojewoda w porozumieniu z Wojewódzką Radą do spraw Potrzeb Zdrowotnych ustala priorytety dla regionalnej polityki zdrowotnej, mając na uwadze stan zdrowia obywateli oraz uzyskanie najlepszych efektów zdrowotnych.

Udział statystyka wymagany jest w niemalże każdym badaniu zdrowia publicznego: w projektach oceniających korzyści z danej terapii, korzyści z danego programu prewencji, oceny występowania danej choroby w populacji, identyfikującym oraz rozwiązującym problemy w zdrowiu publicznym. Medycyna oparta na faktach (ang. evidence based medicine, EBM) wymaga wykorzystania metod statystycznych stanowiących obecnie standard w pracy naukowej.

Kontakt do autorów: Agnieszka Micek i Maciej Polak

Źródła:

1. Hayat M.J., Powell A., Johnson T., Cadwell B.L., Statistical methods used in the public health literature and implications for training of public health professionals. PLoS ONE 2017; 12(6): e017903.
2. Conroy R.M., Pyörälä K., Fitzgerald A.P., et al. Estimation of ten-year risk of fatal cardiovascular disease in Europe: the SCORE project. Eur Heart J. 2003; 24(11): 987-1003.
3. Ustawa z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. z 2016 r. poz. 1793).