Zdjęcie autorstwa: Andrej Lišakov | źródło: Unsplash

Autorki streszczenia: Barbara Gradowicz-Prajsnar, Magdalena Kozela

Palenie tytoniu pozostaje jedną z głównych behawioralnych przyczyn zgonów możliwych do uniknięcia zarówno w Europie, jak i na świecie [1,2]. Mimo od lat notowanych spadków, palenie wciąż jest bardzo rozpowszechnione. Szacuje się, że w Polsce ponad 20% dorosłych to osoby regularnie palące [3,4].

Wielu palaczy wciąż nie jest w stanie porzucić nałogu, pomimo licznych kampanii społecznych, przekonujących dowodów naukowych na szkodliwość palenia, a także indywidualnych starań wspieranych farmakoterapią czy psychoterapią.

W ostatnim czasie obserwujemy wzrost popularności różnych nikotynowych produktów alternatywnych. Wśród nich najbardziej znane są e-papierosy i podgrzewacze tytoniu (heated tobacco products, HTP). Podgrzewacze to urządzenia elektroniczne podgrzewające wkłady z rozdrobnionym tytoniem i umożliwiające wdychanie nikotyny.  Dotychczasowe badania wskazują, że używanie HTP może być nieco mniej ryzykowane od tradycyjnych papierosów ze względu na mniejsze stężenia wdychanych substancji szkodliwych [5]. Wciąż jednak brakuje badań, które jednoznacznie potwierdziłyby długofalowy negatywny wpływ używania podgrzewaczy tytoniu na zdrowie.

Percepcja społeczna ryzyka używania HTP może kształtować zachowania zdrowotne. Na samo postrzeganie ryzyka wpływ ma pozycja społeczno-ekonomiczna [6-9].

Celem naszego badania było określenie związku między pozycją społeczno-ekonomiczną a percepcją wpływu stosowania HTP i palenia papierosów na zdrowie fizyczne, psychiczne oraz presję społeczną odczuwaną przez użytkowników. Badanie przekrojowe polegało na zebraniu opinii wybranych losowo 2254 respondentów (powyżej 24 roku życia), którzy palili papierosy w przeszłości (przynajmniej rok), a następnie przerzucili się wyłącznie na HTP (przez minimum pół roku). Na podstawie danych o wykształceniu i dochodzie określono pozycję społeczno-ekonomiczną badanych. Następnie zapytano ich o przekonania dotyczące postrzegania stosowania HTP i palenia papierosów w kontekście dobrego samopoczucia fizycznego, psychicznego i społecznego. Wykorzystano analizę wieloczynnikowej regresji wielomianowej i sprawdzano, jak pozycja społeczno-ekonomiczna jest powiązana z postrzeganym wpływem palenia i używania HTP na zdrowie.

W porównaniu z osobami o średniej pozycji społeczno-ekonomicznej, osoby o niskiej pozycji społeczno-ekonomicznej częściej dostrzegały pozytywny wpływ stosowania HTP na samopoczucie psychiczne (OR=1.71, 95% CI: 1.12–2.60). Kobiety o niskiej pozycji społeczno-ekonomicznej wykazywały silniejsze przekonanie o braku wpływu presji społecznej, zarówno przeciwko paleniu papierosów (OR=1.69, 95% CI: 1.11–2.57), jak i używaniu HTP (OR=1.53, 95% CI: 1.10–2.12).

Badanie pokazało, że osoby z niższą pozycją społeczną częściej uważały, że używanie podgrzewaczy tytoniu poprawia ich samopoczucie psychiczne – niezależnie od tego, ile mają lat, gdzie mieszkają i jak oceniają swoje zdrowie. Z kolei kobiety w podobnej sytuacji społeczno-ekonomicznej wydają się bardziej odporne na wpływ otoczenia, które mogłoby naciskać na zmiany ich zachowań dotyczących używek. Co ciekawe, niezależnie od płci, pozycja społeczno-ekonomiczna nie różnicowała oceny wpływu papierosów i HTP na zdrowie fizyczne.

Kontakt do autorek streszczenia: barbara.gradowicz@uj.edu.pl, m.kozela@uj.edu.pl

Zapraszamy do zapoznania się z pełną wersją artykułu, który ukazał się w czasopiśmie Frontiers in Public Health, autorstwa Magdaleny Kozeli, Janusza Sytnika-Czetwertyńskiego, Macieja Polaka, Barbary Gradowicz-Prajsnar, Macieja Rogali:

Socioeconomic status and its limited influence on perceptions of heated tobacco products and cigarettes: no relation with physical health, but association with mental health benefits and lower sensitivity to peer pressure

Blog Zdrowia Publicznego, red. M. Zabdyr-Jamróz, Instytut Zdrowia Publicznego UJ CM, Kraków: 7 lipca 2025

Źródła:

1. Doll R., & Hill, A. B. The mortality of doctors in relation to their smoking habits; a preliminary report. Br Med J. 1;1(4877):1451-1455. doi:10.1136/bmj.1.4877.1451. 1954
2. Doll R., Peto, R., Boreham, J., & Sutherland, I. Mortality from cancer in relation to smoking: 50 years observations on British doctors. Br J Cancer. 92(3):426-429. doi:10.1038/sj.bjc.6602359. 2005
3. Polakowska M Kaleta D, Piotrowski W, et al. Tobacco smoking in Poland in the years from 2003 to 2014. Multi centre National Population Health Examination Survey (WOBASZ). Pol Arch Intern Med. 2017;127(2):91-99. doi:10.20452/pamw.3896
4. World Health Organization European Region. Health for All database https://gateway.euro.who.int/en/datasets/european-health-for-all-database/. 2024.
5. Tattan-Birch H., Hartmann-Boyce, J., Kock, L., Simonavicius, E., Brose, L., Jackson, S., Shahab, L., & Brown, J. Heated tobacco products for smoking cessation and reducing smoking prevalence. Cochrane Database Syst Rev. 1(1):CD013790. Published 2022 Jan 6. doi:10.1002/14651858.CD013790.pub2. 2022
6. Momosaka T, Saito J, Otsuki A, Yaguchi-Saito A, Fujimori M, Kuchiba A, et al. Associations of individual characteristics and socioeconomic status with heated tobacco product harmfulness perceptions in Japan: a Nationwide cross-sectional study (INFORM study 2020). J Epidemiol. (2024) 34:411–8. doi: 10.2188/jea. JE20230177
7. Peretti-Watel P, Fressard L, Bocquier A, Verger P. Perceptions of cancer risk factors and socioeconomic status. A French study. Prev Med Rep. (2016) 3:171–6. doi: 10.1016/j.pmedr.2016.01.008
8. Svendsen MT, Bak CK, Sørensen K, Pelikan J, Riddersholm SJ, Skals RK, et al. Associations of health literacy with socioeconomic position, health risk behavior, and health status: a large national population-based survey among Danish adults. BMC Public Health. (2020) 20:565. doi: 10.1186/s12889-020-08498-8 9.
9. Baum A, Garofalo JP, Yali AM. Socioeconomic status and chronic stress. Does stress account for SES effects on health? Ann N Y Acad Sci. (1999) 896:131–44. doi: 10.1111/j.1749-6632.1999.tb08111.