Zdjęcie autorstwa: Andrej Lišakov | źródło: Unsplash
Autorki streszczenia: Barbara Gradowicz-Prajsnar, Magdalena Kozela
Palenie tytoniu pozostaje jedną z głównych behawioralnych przyczyn zgonów możliwych do uniknięcia zarówno w Europie, jak i na świecie [1,2]. Mimo od lat notowanych spadków, palenie wciąż jest bardzo rozpowszechnione. Szacuje się, że w Polsce ponad 20% dorosłych to osoby regularnie palące [3,4].
Wielu palaczy wciąż nie jest w stanie porzucić nałogu, pomimo licznych kampanii społecznych, przekonujących dowodów naukowych na szkodliwość palenia, a także indywidualnych starań wspieranych farmakoterapią czy psychoterapią.
W ostatnim czasie obserwujemy wzrost popularności różnych nikotynowych produktów alternatywnych. Wśród nich najbardziej znane są e-papierosy i podgrzewacze tytoniu (heated tobacco products, HTP). Podgrzewacze to urządzenia elektroniczne podgrzewające wkłady z rozdrobnionym tytoniem i umożliwiające wdychanie nikotyny. Dotychczasowe badania wskazują, że używanie HTP może być nieco mniej ryzykowane od tradycyjnych papierosów ze względu na mniejsze stężenia wdychanych substancji szkodliwych [5]. Wciąż jednak brakuje badań, które jednoznacznie potwierdziłyby długofalowy negatywny wpływ używania podgrzewaczy tytoniu na zdrowie.
Percepcja społeczna ryzyka używania HTP może kształtować zachowania zdrowotne. Na samo postrzeganie ryzyka wpływ ma pozycja społeczno-ekonomiczna [6-9].
Celem naszego badania było określenie związku między pozycją społeczno-ekonomiczną a percepcją wpływu stosowania HTP i palenia papierosów na zdrowie fizyczne, psychiczne oraz presję społeczną odczuwaną przez użytkowników. Badanie przekrojowe polegało na zebraniu opinii wybranych losowo 2254 respondentów (powyżej 24 roku życia), którzy palili papierosy w przeszłości (przynajmniej rok), a następnie przerzucili się wyłącznie na HTP (przez minimum pół roku). Na podstawie danych o wykształceniu i dochodzie określono pozycję społeczno-ekonomiczną badanych. Następnie zapytano ich o przekonania dotyczące postrzegania stosowania HTP i palenia papierosów w kontekście dobrego samopoczucia fizycznego, psychicznego i społecznego. Wykorzystano analizę wieloczynnikowej regresji wielomianowej i sprawdzano, jak pozycja społeczno-ekonomiczna jest powiązana z postrzeganym wpływem palenia i używania HTP na zdrowie.
W porównaniu z osobami o średniej pozycji społeczno-ekonomicznej, osoby o niskiej pozycji społeczno-ekonomicznej częściej dostrzegały pozytywny wpływ stosowania HTP na samopoczucie psychiczne (OR=1.71, 95% CI: 1.12–2.60). Kobiety o niskiej pozycji społeczno-ekonomicznej wykazywały silniejsze przekonanie o braku wpływu presji społecznej, zarówno przeciwko paleniu papierosów (OR=1.69, 95% CI: 1.11–2.57), jak i używaniu HTP (OR=1.53, 95% CI: 1.10–2.12).
Badanie pokazało, że osoby z niższą pozycją społeczną częściej uważały, że używanie podgrzewaczy tytoniu poprawia ich samopoczucie psychiczne – niezależnie od tego, ile mają lat, gdzie mieszkają i jak oceniają swoje zdrowie. Z kolei kobiety w podobnej sytuacji społeczno-ekonomicznej wydają się bardziej odporne na wpływ otoczenia, które mogłoby naciskać na zmiany ich zachowań dotyczących używek. Co ciekawe, niezależnie od płci, pozycja społeczno-ekonomiczna nie różnicowała oceny wpływu papierosów i HTP na zdrowie fizyczne.
Kontakt do autorek streszczenia: barbara.gradowicz@uj.edu.pl, m.kozela@uj.edu.pl
Zapraszamy do zapoznania się z pełną wersją artykułu, który ukazał się w czasopiśmie Frontiers in Public Health, autorstwa Magdaleny Kozeli, Janusza Sytnika-Czetwertyńskiego, Macieja Polaka, Barbary Gradowicz-Prajsnar, Macieja Rogali:
Blog Zdrowia Publicznego, red. M. Zabdyr-Jamróz, Instytut Zdrowia Publicznego UJ CM, Kraków: 7 lipca 2025
Źródła: