Autorka: Anna Wacławik | konsultacja merytoryczna: Marta Malinowska-Cieślik

Czy zdajesz sobie sprawę, że istnieje zaburzenie psychiczne, w którym dana osoba wierzy, że posiada magiczne moce i jednocześnie czuje się prześladowana? To zaburzenie klasyfikowane jest jako psychoza i, choć zaburzenia psychotyczne mogą mieć różny przebieg, to istnieją dla nich pewne wspólne zachowania i objawy.

Warto znać te objawy i je rozumieć, żeby – gdyby przydarzyło się nam z nimi zetknąć – właściwie na nie zareagować i być w stanie pomóc, a przynajmniej nie pogorszyć sytuacji. Zrozumienie tych zagadnień jest o tyle istotne, że stanowi element kompetencji zdrowotnych, które mogą się przydać bez zapowiedzi – w relacjach z bliskimi, znajomymi, czy osobami napotkanymi w otoczeniu – i które są kluczowe w destygmatyzacji problemów psychicznych. Poniższy tekst napisany jest z perspektywy osoby, która doświadczyła psychozy i pokazuje jak wygala jej codzienność. Przedstawia możliwe przyczyny, przebieg epizodów psychotycznych, a także podpowiada jak reagować.

Psychoza czy zaburzenie psychotyczne oznaczają stan zaburzenia percepcji i zaburzenia świadomości skutkujący niezdolnością odróżnienia fikcji od rzeczywistości. Powiązane to jest z silnym stresem czy problemami ze snem. Podczas epizodu psychotycznego objawami zaburzeń psychotycznych mogą być urojenia, halucynacje, zaburzenia myślenia.

Psychoza pojawić się może w odpowiedzi na silny stres lub traumatyczne przeżycia – i wtedy nazywana jest reaktywną. Z kolei psychoza egzogenna ma najczęściej swoje źródło w nadużywaniu substancji psychoaktywnych. Epizody psychotyczne mogą mieć początek już w dzieciństwie, gdy uciekając od przeżytych traum, dzieci tworzą swój wymarzony, bezpieczny świat. Tego typu mechanizmy obronne mogą w przyszłości prowadzić do urojeń. 

Kobiety również mogą doświadczyć psychozy w okresie poporodowym. Wynika to przede wszystkim z nagłych zmian poziomu hormonów: gwałtownego spadku (estrogen, progesteron) lub wzrostu (oksytocyna, prolaktyna). Wyobraźnia kobiety może podsuwać jej przekonanie, że jej dziecko jest istotą wyjątkową – na przykład kimś, kto ma ocalić świat. Ale może też skłaniać do dzieciobójstwa – np. gdy w urojeniach noworodek jawi się jako antychryst.

Walka między urojeniami a rzeczywistością

Zdarza Ci się czasem obudzić rano i przez chwilę nie wiedzieć, czy to, co przeżyłeś, było snem czy rzeczywistością? Dla osób doświadczających psychozy to codzienność – granica między tym, co realne, a tym, co urojone czy nieistniejące zaciera się znacznie częściej niż u innych.

Często nieodłącznym elementem zaburzeń psychotycznych są tzw. objawy pozytywne zwane również objawami wytwórczymi. Osoby w stanie psychozy mają problem z odróżnieniem wytworów ich wyobraźni od rzeczywistości. Zaczynają wierzyć, że ich otoczenie działa przeciwko nim. Wierzą, że są prześladowani przez władze rządowe, instytucje, a nawet rodzinę. Z tego powodu mogą popadać w niesprowokowane konflikty z najbliższymi – oskarżając ich o najgorsze intencje i spiskowanie. Mogą zacząć odmawiać przyjmowania posiłków, twierdząc, że jedzenie jest zatrute. Mogą wzywać policję w przekonaniu, że ktoś, czy nawet wszyscy wokół chcą ich skrzywdzić.

Po takich incydentach osoby z zaburzeniami psychotycznymi często trafiają do szpitala. Epizody takie mają ciężkie emocjonalne skutki dla wszystkich uwikłanych. Warto jednak pamiętać, że osoby z tymi zaburzeniami mocno wierzą w swoje urojenia. Wierzą i działają zgodnie z tym co postrzegają jako rzeczywistość i nie pomagają tu próby racjonalnej argumentacji. Jest to trudne do wyobrażenia dla osób, które takiego stanu nie doświadczyły, ale bardzo często towarzyszy on zaburzeniom psychotycznym.

„Mam magiczne moce”

Wiara w posiadanie nadprzyrodzonych mocy, takich jak umiejętność czytania w myślach czy kontrolowania pogody, jest innym często odnotowywanym objawem zaburzeń psychotycznych. Osoby dotknięte nimi potrafią być święcie przekonane i przechwalać się, że mówią wszystkimi językami świata, a nawet, że rozmawiają ze zwierzętami. W losowych sytuacjach dopatrują się relacji, „znaków” i przeznaczenia. Zdarza im się twierdzić, że inni czytają w ich myślach oraz, że doświadczają nadprzyrodzonych bodźców zmysłowych.

,,Czy tylko ja to widzę?”

 Osobom doświadczającym zaburzeń psychotycznych mogą towarzyszyć zarówno halucynacje wzrokowe, jak i słuchowe. Polegają one na spostrzeganiu postaci, przedmiotów lub dźwięków, które w rzeczywistości nie istnieją. Podczas omamów słuchowych dana osoba może słyszeć stukania czy szumy, ale także głosy wypowiadające groźby, przekleństwa, wyzwiska — często wymierzone bezpośrednio w jej poczucie własnej wartości. Niekiedy głosy te nakazują choremu podjęcie szkodliwych działań, zarówno wobec siebie, jak i innych. Z kolei halucynacje wzrokowe mogą przybierać formy przerażających potworów, czy dramatycznych scen – na przykład wizje śmierci bliskiej osoby.

,,Świat kręci się wokół mnie”

Osoby doświadczające stanów psychotycznych mogą być przekonane, że programy telewizyjne i inne przekazy medialne – również te w mediach społecznościowych – są kierowane wyłącznie do nich. Interpretują konkretne posty, relacje, emotikonki lub komentarze, jako zakodowane informacje przeznaczone specjalnie dla nich. Wierzą, że wszelkie rozmowy dotyczą ich, przez co nagminnie lękają się spisków i unikają towarzystwa. Mają wrażenie, że są w centrum uwagi całego świata – coś, co czasem nazywa się jako „syndrom głównego bohatera”.  

,,Nie potrafię siebie zrozumieć”

Psychozie towarzyszą także objawy negatywne, zwane również objawami ubytkowymi, symptomy przypominające zaburzenia depresyjne. Należą do nich m.in. spłycenie emocji, apatia, obniżony nastrój, brak motywacji, czy tzw. anhedonia (tj. niezdolność do odczuwania przyjemności). To sprawia, że wykonywanie codziennych, nawet prostych czynności staje się ogromnym wysiłkiem. Dodatkowo mogą mieć trudności z określeniem, kim są, gdzie się znajdują oraz jaki jest dzień. Trudne staje się dla nich konstruowanie wypowiedzi; zdarza się im jąkać czy zapominać słów. Osoby w stanie psychozy często cechuje brak empatii – mają problem ze zrozumieniem uczuć innych. To może prowadzić do nieadekwatnych reakcji, a nawet agresji ze strony osób z otoczenia, które interpretują zachowania osoby z zaburzeniami jako złośliwość. Tu może dochodzić do sprzężenia zwrotnego i eskalacji konfliktu: osoby z zaburzeniami psychotycznymi dostrzegają w otoczeniu wrogość, a to otocznie wrogo reaguje na zachowanie, którego nie rozumie.

Leczenie psychozy

Epizod psychotyczny trwa zwykle do kilku tygodni. Objawy zaburzeń psychotycznych znacząco wpływają na codzienne funkcjonowanie, w tym na relacje społeczne, zdolność do pracy i samoopieki. W leczeniu psychozy istotna jest farmakoterapia. Jednak osoby chore często rezygnują z przyjmowania leków, ponieważ są przekonane, że po ich zażyciu stracą swoje „supermoce” lub zostaną otrute. Po zastosowaniu leków przeciwpsychotycznych halucynacje i urojenia ustępują, a pacjent zaczyna myśleć logicznie, odzyskując poczucie bezpieczeństwa. Ważne jest, aby zapewnić wsparcie psychologiczne w postaci psychoterapii i nie polegać tylko na farmakoterapii. Bez wsparcia psychologicznego przebyta psychoza może się przerodzić w traumę a nawet depresję. Istotne jest także wsparcie społeczne, szczególnie ze strony bliskich oraz rozwijanie zdolności kontrolowania i radzenia sobie ze stresem związanym z chorobą, dla wzmacniania odporności psychicznej i lepszego samo-kontrolowania objawów, gdyby zaczęły powracać.  

Leczenie psychozy

Jak traktować osobę w stanie psychozy?

• Bądź wyrozumiały i cierpliwy – osoba chora nie ma kontroli nad tym, co się z nią dzieje.
• Nie oceniaj, nie wyśmiewaj i nie krytykuj jej zachowania.
• Nie bierz do siebie słów, które możesz od niej usłyszeć – często są wynikiem urojeń, a nie rzeczywistych intencji.
• Nie wchodź w dyskusję na temat urojeń – nie potwierdzaj ich, ale też nie zaprzeczaj, nie wchodź w dyskusje, unikaj konfrontacji. Po prostu wysłuchaj.
• Mów spokojnie i prostym językiem – osoba w psychozie może mieć trudności z przetwarzaniem złożonych informacji.
• Zapewnij poczucie bezpieczeństwa – unikaj gwałtownych gestów, nie podnoś głosu.
• Zapewnij jej kontakt z lekarzem lub psychoterapeutą.
• Jeśli istnieje zagrożenie dla zdrowia lub życia – jej lub innych – nie wahaj się wezwać pogotowia lub policji. Ważne, by zrobić to spokojnie i z troską.
• Po epizodzie wspieraj, nie wypominaj. Osoba wracająca do zdrowia może czuć wstyd, lęk lub zagubienie.

Kontakt do autorki: annawaclawik@student.uj.edu.pl

Blog Zdrowia Publicznego, red. M. Zabdyr-Jamróz, Instytut Zdrowia Publicznego UJ CM, Kraków: 17 lipca 2025

Źródła:

1. Paleczna M. Psychoza poporodowa i depresja poporodowa – trudny start w rodzicielskiej roli. 2024.
2. Murawiec S., Kotlicka-Antczak M. Psychoza czy fantazja: opis przypadku zaniedbywanej w dzieciństwie pacjentki ujawniającej objawy przypominające psychozę. Postępy Psychiatrii i Neurologii. 2008;17(4):395–401.
3. Sęk H., Cierpiałkowska L. (red.) Psychologia kliniczna. Wydawnictwo Naukowe PWN Warszawa 2020.