Zdjęcie: Pablo Heimplatz | źródło: Unsplash

Autorka: Grażyna Jasieńska

W 2018 roku u około 2 milionów kobiet na świecie zdiagnozowano raka piersi¹. Rak piersi jest najczęstszym nowotworem kobiet, ale szansa na zachorowanie różni się w zależności od kraju w jakim ona żyje. Na każde 100 000 kobiet rak piersi dotyka 94 w Australii i Nowej Zelandii, 54 w krajach Centralnej i Wschodniej Europy, a w krajach Wschodnio–Środkowej Azji – 26².

Skąd te różnice?

Z czego wynikają te różnice? Wiedza na temat mutacji w niektórych genach (np. dobrze znane mutacje genów BRCA1 i BRCA2) prowadzi często do wniosku, że rak piersi spowodowany jest „posiadaniem genów raka”. Jednak wbrew pozorom różnice w ryzyku zachorowania na raka piersi wynikają przede wszystkim z różnic w stylu życia. Na zwiększenie czy zmniejszenie ryzyka zachorowania wpływają czynniki, na które nie mamy wpływu oraz czynniki, które możemy modyfikować.

Do czynników, na które mamy niewielki lub żaden wpływ należy szereg czynników związanych z rozrodczością. Ryzyko wystąpienia raka piersi jest wyższe u kobiet, u których wcześnie wystąpiła pierwsza miesiączka lub późno wystąpiła menopauza. Natomiast wczesny wiek pierwszej ciąży, duża liczba dzieci i długie karmienie piersią zmniejszają ryzyko zachorowania³. Niestety pole do działania w dziedzinie prewencji raka piersi w oparciu o tę wiedzę jest niewielkie. Oczywiście ważna jest promocja karmienia piersią i kobiety powinny wiedzieć, że jest to czynnik przyczyniający się do obniżenia ryzyka zachorowania. Jednak niewiele współczesnych kobiet zdecyduje się na dużą rodzinę tylko po to by nie chorować na raka.

Co więc z czynnikami ryzyka, na które mamy wpływ?

Dobrze poznane są trzy z takich czynników. Kobiety, które mają wysoką masę ciała po menopauzie, a zwłaszcza te, którym w czasie dorosłego życia przybyło wiele kilogramów, kobiety nieaktywne fizycznie i kobiety pijące alkohol mają zwiększone ryzyko raka piersi. Każdy z tych trzech czynników należy do czynników ‘modyfikowalnych’. To znaczy, że poprzez zmiany pewnych elementów stylu życia można obniżyć ryzyko zachorowania.

Wśród wielu typów raka piersi większość związana jest z estrogenami, hormonami produkowanymi przede wszystkim w cyklach miesiączkowych. Estrogeny mają zdolność stymulowania komórek do podziału i działają podobnie na wszystkie komórki, które mają receptory estrogenowe. To oznacza, że zwiększają również tempo podziału komórek nowotworowych (posiadających receptory) i w związku z tym obecność estrogenów stwarza środowisko korzystne dla rozwoju raka piersi. Większość czynników ryzyka raka piersi jest powiązana z estrogenami i z tym, co możemy nazwać „całożyciowym narażeniem na estrogeny”. Również modyfikowalne czynniki ryzyka są ściśle związane z estrogenami.

Aktywność fizyczna ma udowodniony wpływ na redukcję stężeń hormonów produkowanych w cyklach⁴. Bardzo intensywna aktywność, wymagana przy profesjonalnym uprawianiu sportu, często powoduje nawet brak cykli, więc obniża produkcję hormonów prawie całkowicie. Ale również rekreacyjna aktywność sportowa, lub związana z pracą fizyczną, obniżają poziomy hormonów. Cykle najczęściej mają wówczas niezaburzoną regularność, może w nich występować owulacja, ale stężenia hormonów są niższe.

Wraz z menopauzą cykle miesiączkowe przestają się pojawiać i jajniki nie produkują już estrogenów. Nie oznacza to jednak, że w organizmie kobiet nie ma w tym okresie życia hormonów estrogenowych. Tkanka tłuszczowa ma zdolność zarówno wytwarzania estrogenów, jak i przekształcania innych hormonów w estrogeny. Uważa się, że właśnie dlatego kobiety z nadwagą i otyłością mają wyższe ryzyko zachorowania na raka piersi po menopauzie niż kobiety z niższą masą ciała.

A co wspólnego z estrogenami ma alkohol? Mechanizmów działania jest prawdopodobnie kilka, ale wiadomo, że alkohol wpływa na metabolizm estrogenów i kobiety, które piją alkohol mają wyższe stężenia tych hormonów. Alkohol to również tzw. puste kalorie, więc picie może powodować przybieranie na wadze, a w związku z tym dodatkowo zwiększać ryzyko raka.

Obniżenie ryzyka jest możliwe

Podsumowując, zmniejszenie narażenia na stężenia estrogenów w ciągu życia zmniejsza ryzyko zachorowania na raka piersi. Kontrola masy ciała, aktywność fizyczna i ograniczenie picia alkoholu to metody, które każda kobieta może stosować zaczynając od zaraz. Im wcześniej się zaczyna tym lepiej, ale w żadnym wieku nie jest za późno. Wiele mówi się o metodach wykrywania zmian nowotworowych i o nowoczesnych sposobach leczenia, tymczasem powinno się również prowadzić bardziej intensywne działania nastawione na prewencję raka piersi. Mammografia czy samobadanie piersi to ważne metody służące wczesnemu wykrywaniu raka, ale nie są to metody prewencji choroby.

O ile można zredukować ryzyko? Takie obliczenia trudno wykonać, bo wpływ na to ma wiele czynników, ale wyniki badań naukowych jednoznacznie wskazują, że obniżenie ryzyka zachorowania na raka piersi jest możliwe.

Kontakt do autorki: Grażyna Jasieńska

Panie w wieku 20-35, które chciałyby zwiększyć swoją aktywność fizyczną i otrzymać informację na ile aktywność redukuje ich własne poziomy hormonów zapraszamy do udziału w projekcie „Zdrowo aktywne” prowadzonym w Zakładzie Zdrowia i Środowiska. Linki do projektu:

Strona internetowa, Facebook i Instagram

Blog Zdrowia Publicznego, red. M. Zabdyr-Jamróz, Instytut Zdrowia Publicznego UJ CM, Kraków: 4 lutego 2020

Źródła:

1. Breast Cancer Statistics.
2. 20 Breast Fact Sheet.
3. Jasieńska 2013. The Fragile Wisdom. An Evolutionary View on Women’s Biology and Health. Harvard University Press, Cambridge, USA
4. Jasieńska, A. Ziomkiewicz, I. Thune, S.F. Lipson & P.T. Ellison 2006. Habitual physical activity and estradiol levels in women of reproductive age. European Journal of Cancer Prevention 15: 439-445