Robot terapeutyczny Paro │ źródło: Wikimedia Commons

Autor: Maciej Furman

Obecne trendy epidemiologiczne i demograficzne nie napawają optymizmem. Starzenie się społeczeństw – brak zastępowalności pokoleń – omawiane jest często w kontekście oczekiwanego kryzysu systemów zdrowotnych i zabezpieczenia emerytalnego przyszłych pokoleń. Wszystkie te niepokojące zjawiska okazują się być motorem rozwoju niekonwencjonalnych nowych technologii.

Istotnym wyzwaniem jest problem osamotnienia osób starszych w wyniku śmierci małżonka lub wyjazdem młodych członków rodziny. Często zostają oni bez jakiegokolwiek wsparcia ze strony najbliższych. Zamiast tego pomagają im na przykład instytucje państwowe, takie jak Gminne Domy Pomocy Społecznej. Aby zapobiec samotności i brakom w opiece nad seniorami, sięga się do robotyki.

W Japonii przewiduje się, że w roku 2065, aż 40% społeczeństwa będzie w wieku 65 lat i więcej. Może właśnie dlatego, to w Kraju Kwitnącej Wiśni w ramach opieki nad osobami starszymi tak wyraźnie postępuje proces robotyzacji. Według prognoz, wartość rynku robotów humanoidalnych będzie w roku 2020 wynosić 17,4 miliarda dolarów. Jednym z najbardziej znanych robotów w opiece zdrowotnej jest robot Paro.

Do zadań robotów takich jak Paro należy między innymi podnoszenie pacjentów oraz wsparcie duchowe – pełnienie roli psychoterapeuty dla osób starszych. Robot reaguje na zachowania seniora, cieszy się, gdy jest głaskany, a smuci, gdy się go bije (sic!). Zaobserwowano, że oprócz oczywistych zalet związanych z wykonywaniem funkcji opiekuńczych i rehabilitacyjnych, wykorzystanie Paro zmniejsza o 30% wydatki na leki chroniące przed demencją [1]. Poważną wadą takiego rozwiązania jest jednak dehumanizacja pomocy.

W Kraju Kwitnącej Wiśni próbuje się także wykorzystać roboty do aktywizacji osób niepełnosprawnych. Jedna z restauracji w Tokio zaczęła korzystać z usług robotów pełniących funkcję kelnerów. Są one obsługiwane na odległość przez osoby z poważnymi niepełnosprawnościami, które nie mogłyby podjąć pracy w innych warunkach.

Eksperymentalna kawiarnia, w której ciężko upośledzone osoby będą obsługiwane przez robota │ źródło: Youtube

Japonia, która słynie ze swojej otwartości na nowe technologie, jest na razie jedynym krajem, w którym przyjęła się moda na roboty opiekuńcze. Seniorzy w pozostałych krajach nie wydają się aż tak otwarci na tego rodzaju innowacje.

Bardzo ważnym problemem wśród seniorów są upadki spowodowane utratą równowagi. Mogą one powodować złamania (np. stawu biodrowego), które u pacjentów w podeszłym wieku bardzo powoli się regenerują. Dlatego też stworzono cały zestaw pomocy technologicznych, których celem jest zapobieganie upadkom. Od detektorów sygnalizujących upadek, przez stymulatory współpracujące z ośrodkowym układem nerwowym aż po specjalne poduszki, które przypominają sposobem działania te znane z kokpitów samochodowych [2].

Kolejną innowacją w służbie osób starszych jest tzw. inteligentny dom (z ang. smart home). Chroni on seniorów przed niebezpieczeństwem zapomnienia o wyłączeniu mediów, zażyciu leków, itp. Taki dom sprawdza czy senior jest aktywny i czy wyszedł z domu w ciągu ostatnich 24 godzin lub też czy nie upadł. Całość zdalnie nadzoruje profesjonalnie przeszkolony konsultant, który, gdy zauważy coś niepokojącego dzwoni do osoby, którą się opiekuje [3].

Wokół relacji między osobą starszą a robotem-opiekunem powstała historia z filmu „Robot i Frank” │ źródło: Youtube

Zmiany populacyjne przyczyniły się również do usprawnienia i miniaturyzacji niezwykle pomocnych urządzeń już obecnych na rynku od wielu lat. Aparaty słuchowe jeszcze w dwudziestym wieku były często bardzo nieporęczne. Dziś są to urządzenia na tyle zminiaturyzowane, że umożliwiają funkcjonowanie niemal nieodbiegające od normalności.

Innym cennym wynalazkiem są elektroniczne glukometry, które nie tylko dokonują analizy poziomu cukru, ale również przechowują dane z poszczególnych pomiarów oraz wysyłają je do profesjonalistów medycznych w celu zdalnej analizy. Pozwala to na objęcie pomocą medyczną większej niż dotychczas liczby pacjentów.

Nie zawsze jednak nowe metody leczenia lub diagnostyki okazują się skuteczne. Niekiedy, we wdrażaniu nowych technologii bardziej niż o poprawę zdrowia, chodzi o to, aby osiągnąć zysk lub sławę. Przykładem takiego działania była firma Theranos z Palo Alto w Kalifornii (będącego zagłębiem technologicznych start-upów), założona w 2003 roku przez Elizabeth Holmes. W jej ramach podjęto pracę nad metodą zdalnego poboru krwi do badań za pomocą specjalnego aplikatora. Miała być to metoda łatwa i dostępna dla każdego – w szczególności dla seniorów z trudnościami w poruszaniu się. Pozwalać miała na niezbędne badania krwi w komforcie własnego domu i bez obecności profesjonalisty medycznego. Niestety, testy wykonywane na sprzęcie Theranos cechował wysoki poziom błędów w porównaniu do testów tradycyjnych. Mimo niedopracowania technologii firma dalej dążyła do wyjścia z produktem na rynek. Sprawa zakończyła się skandalem i wyraźnie nadwyrężyła publiczne zaufanie do innowacyjnych technologii w ochronie zdrowia.

Film dokumentalny „Theranos, Elizabeth Holmes i kult Doliny Krzemowej” │ źródło: Youtube

Powyższe przykłady tylko potwierdzają tezę, że rozwój nowych technologii na rzecz seniorów – nieograniczony tylko do wąsko rozumianej medycyny – będzie coraz poważniejszym obszarem ochrony zdrowia. Wiąże się to z licznymi nadziejami dla osób starszych, czy nowymi miejscami pracy ale także i z wieloma barierami i potencjalnymi niebezpieczeństwami (także etycznymi). Dlatego obszar ten staje się coraz istotniejszym przedmiotem zainteresowania specjalistów zdrowia publicznego.

***

Między innymi tej tematyce poświęcona była szkoła letnia odbywająca się na przełomie lipca i sierpnia 2017 roku w północnej Bawarii. W wydarzeniu udział wzięli studenci z Polski (prócz mnie obecna była koleżanka z Katowic), studentki pielęgniarstwa z Czech, studentki z Rosji, studenci Bioinżynierii z Tajlandii oraz student Zdrowia Publicznego z Brazylii. Podzieleni na trzy grupy warsztatowe, w ciągu dwóch tygodni przygotowywaliśmy projekty z różnych obszarów technologii medycznych. Grupa, której byłem członkiem, stworzyła koncepcję nowych rozwiązań w zakresie opieki długoterminowej. Naszym punktem wyjścia był rosnący problem demencji. Skupialiśmy się na kwestii stymulowania mózgu do zapamiętywania i przypominania choremu o zdarzeniach z jego życia na specjalnych ekranach (projektowanie pomieszczeń, w których chorzy przebywaliby). Zaprojektowaliśmy też specjalne krzesło, które chroniłoby pacjenta przed wystąpieniem odleżyn. Osoby bardziej zainteresowane tematyką zachęcam do zapoznania się z prezentacją rezultatów naszej pracy w grupie.

Kontakt do autora: maciej.furman@student.uj.edu.pl

Źródła:

1. Yu R., Hui E., Lee J., Poon D., Ng A., Sit K., Ip K., Yeung F., Wong M., Shibata T., Woo J., 2015. Use of a Therapeutic, Socially Assistive Pet Robot (PARO) in Improving Mood and Stimulating Social Interaction and Communication for People With Dementia: Study Protocol for a Randomized Controlled Trial. JMIR Res Protoc. 2015 Apr-Jun; 4(2): e45.
2. Hignett S., 2010. Technology and building design: initiatives to reduce inpatient falls among the elderly. HERD; 3(4): 93-105.
3. Ghazal B., Khaleb K., 2015. Smart Home Automation System for Elderly, and Handicapped People Using XBee. International Journal of Smart Home 9(4): 203-210.