06.11.2021          W dniu 06.11.2021 r. Uniwersytet Jagielloński i inne krakowskie uczelnie obchodzą Akademicki Dzień Pamięci. Wypada on w kolejną (w tym roku – 82) rocznicę Sonderaktion Krakau (Akcja Specjalna Kraków), czyli akcji określanej jako „pacyfikacyjna” i wymierzonej przeciwko polskiemu środowisku akademickiemu i inteligencji. Została ona zorganizowana przez okupanta niemieckiego wkrótce po zajęciu zachodniej części II Rzeczypospolitej. Celem Sondearktion Krakau i podobnych akcji (np. Zbrodnia Pomorska 1939, akcja AB, tj. Ausserordentliche Befriedungsaktion – Nadzwyczajna Akcja Pacyfikacyjna i masowe egzekucje w Palmirach pod Warszawą, oraz wiele innych) była „dekapitacja” narodu polskiego i pozbawienie go elit intelektualnych, społecznych i politycznych, a zwłaszcza takich, które byłyby zdolne do stawiania oporu najeźdźcy i przewodzenia temu oporowi; jak również trwałe zlikwidowanie możliwości rozwoju polskiego narodu.

W ramach Sondearktion Krakau prawie 200 przedstawicieli polskiego świata nauki i edukacji (w tym 155 pracowników UJ oraz 22 pracowników Akademii Górniczej, ale także pracownicy Akademii Handlowej, Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie, Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego oraz szkół średnich) zostało podstępnie zwabionych do Sali LXVI (dzisiaj – Sala 56) w Collegium Novum przy ul. Gołębiej 24, celem wysłuchania odczytu o nowej, niemieckiej perspektywie na zagadnienia nauki i szkolnictwa wyższego na okupowanych terenach Polski. Cel faktyczny szybko przedstawił w swojej krótkiej przemowie dowodzący akcją major SS (SS-Obersturmbannführer), a jednocześnie prawnik – dr Bruno Müller:

„Uniwersytet tutejszy rozpoczął rok akademicki nie uzyskawszy uprzednio pozwolenia władz niemieckich. Jest to zła wola. Ponadto jest powszechnie wiadomo, że wykładowcy byli zawsze wrogo nastawieni wobec nauki niemieckiej. Z tego powodu wszyscy obecni, z wyjątkiem trzech obecnych kobiet, będziecie przewiezieni do obozu koncentracyjnego. Jakakolwiek dyskusja, a nawet jakakolwiek wypowiedź na ten temat jest wykluczona. Kto stawi opór przy wykonywaniu mego rozkazu będzie zastrzelony”. (Słowa odtworzone po latach przez uczestników wydarzeń, według relacji prof. Fryderyka Zolla; zob.: S. Poznański, J. Zaborowski, Polityczne oczyszczanie terenu, [w]: Sonderaktion Krakau. W dwudziestą piątą rocznicę 6 listopada 1939, Warszawa 1964, s. 58-62.)

Aresztowani akademicy krakowscy zostali przewiezieni do obozu Sachsenhausen pod Berlinem i część z nich została zamordowana w tym obozie. Wielu zostało przeniesionych do obozów Auschwitz i Dachau, i tam zostali zgładzeni. Wielu też zmarło po zwolnieniu z obozu, w wyniku utraty zdrowia w trakcie uwięzienia (n.b. nie został zwolniony żaden profesor żydowskiego pochodzenia, ani duchowny).

Profesorowie i nauczyciele akademiccy, związani z polską ochroną zdrowia i medycyną, aresztowani podczas Sondearktion Krakau w dniu 06.11.1939 r. to przede wszystkim (w nawiasach specjalizacja naukowa):

Eugeniusz Brzezicki – psychiatria, neurologia

Stanisław Ciechanowski – anatomopatologia

Jerzy Drozdowski – stomatologia

Józef Hano – farmakologia

Kazimierz Kostanecki – anatomia, cytologia

Józef Kostrzewski – epidemiologia i mikrobiologia

Ksawery Lewkowicz – pediatria

Kazimierz Majewski – okulistyka

Stanisław Maziarski – histologia

Jan Miodoński – otolaryngologia

Aleksander Oszacki – choroby wewnętrzne

Zdzisław Przybyłkiewicz, mikrobiologia

Jan Robel – chemia lekarska, analizy sądowe

Ludwik Sieppel – stomatologia

Stanisław Skowron – biologia i embriologia

Bronisław Stępowski – ginekologia i położnictwo

Janusz Supniewski – farmakologia

Władysław Szumowski – historia medycyny i filozofia

Tadeusz Tempka – choroby wewnętrzne i hematologia

Leon Tochowicz – choroby wewnętrzne i kardiologia

Leon Wachholz – medycyna sądowa

Franciszek Walter – dermatologia i wenerologia

January Zubrzycki – ginekologia

Od 2015 r. rocznice akcji Sondearktion Krakau obchodzone są przez UJ wspólnie z innymi krakowskimi uczelniami, zaś dotychczasowy Uniwersytecki Dzień Pamięci stał się Akademickim Dniem Pamięci. Odbywają się uroczyste spotkania środowiska akademickiego, składane są kwiaty na grobach zmarłych profesorów szkół wyższych Krakowa i pod tablicami pamiątkowymi, odbywają się wydarzenia towarzyszące (np. wydawany jest dodatek specjalny do prasy powszechnej, odprawiana jest msza św. w intencji ofiar).

Opracowanie: Tomasz Bochenek

Źródła:

https://promocja.uj.edu.pl/projekty/ogolnouniwersyteckie/akademicki-dzien-pamieci

http://denali.geo.uj.edu.pl/opracowania/historia/17_lata_proby.htm

https://www.agh.edu.pl/uczelnia/historia-i-tradycja/historia-agh/sonderaktion-krakau/

https://historia.org.pl/2013/11/10/sonderaktion-krakau-proba-likwidacji-polskiej-inteligencji/

https://pl.wikipedia.org/wiki/Sonderaktion_Krakau