Autorzy: Monika Wojcieszko, Mariusz Duplaga

Wiodące tematy

Tegoroczna Europejska Konferencja Zdrowia Publicznego się w Helsinkach odbywała się pod hasłem: „Zdrowie jako inwestycja kluczowa dla przyszłości Europy”. Organizatorzy starali się wzmocnić przesłanie, że w obliczu gwałtownych zmian społecznych, politycznych i technologicznych zdrowie nie może być traktowane jako wyłączna domena systemów opieki zdrowotnej. Zdrowie jest bowiem fundamentem dobrostanu, odporności i rozwoju, który powinien być priorytetem w każdej polityce publicznej. W trakcie ceremonii otwarcia nawoływano do długofalowego, strategicznego myślenia o zdrowiu jako o kluczowym czynniku warunkującym stabilność społeczną i ekonomiczną kontynentu.

Tematem jednej z pierwszych sesji plenarnych zorganizowanej przez Komisję Europejską była transformacja gospodarek w kierunku zdrowia planetarnego [1]. Paneliści wskazywali, że pandemia COVID-19 pokazała, że pomiędzy sferą zdrowia publicznego publicznym a odpornością ekonomiczną istnieje nierozerwalna więź. Podkreślano, że nowe inicjatywy, takie jak Porozumienie Pandemiczne promowane przez Światową Organizację Zdrowia [2], Europejska Przestrzeń Danych o Zdrowiu czy strategie przeciwdziałania oporności na antybiotyki mogą być bodźcem do trwałej przebudowy europejskiego modelu gospodarczego. Taki model powinny być „zielony”, cyfrowy i oparty na koncepcji zdrowia jako inwestycji. Zwrócono także uwagę, że zgodnie z rekomendacjami Raportu Draghiego, należy dążyć do utrzymania konkurencyjności przemysłu farmaceutycznego w Unii Europejskiej. Przedmiotem debaty były także kwestie projektowania odpornych i zorientowanych na dobrostan systemów zdrowotnych. Ponadto, rozważano szanse i zagrożenia wynikające z postępującej transformacji cyfrowej usług zdrowotnych.

Szczególnie duże zainteresowanie wśród uczestników konferencji wzbudziła kolejna sesja plenarna poświęcona dezinformacji w zdrowiu publicznym. W trakcie dyskusji analizowano przyczyny nasilającego się podważania zaufania do instytucji i rosnącej polaryzacji społecznej, utrudniających skuteczną komunikację zdrowotną [1]. Według uczestników tej sesji, pandemia pokazała, że przyspieszenie generowania danych naukowych oraz, jak się wydaje, nieuchronna niepewność towarzysząca procesowi badawczemu bywają wykorzystywane do manipulacji opinią publiczną. Mówiono o konieczności budowania nowych, bardziej odpornych strategii komunikacyjnych opierających się na przejrzystej prezentacji złożoności badań, rozwijania strategii uodparniania na dezinformację oraz współpracy z wiarygodnymi nadawcami treści, od lokalnych liderów po ekspertów medycznych i twórców internetowych. Podkreślono, że walka z dezinformacją musi być aktywna, systemowa i długofalowa, a jej istotnym elementem powinno być kształcenie przyszłych kadr zdrowia publicznego w zakresie przemyślanej komunikacji ryzyka.

Zdrowie psychiczne młodzieży było wiodącym tematem sesji przygotowanej przez Oddział Europejski Światowej Organizacji Zdrowia [1]. Uznano, że jest to jedno z najważniejszych wyzwań dla zdrowia publicznego w Europie. Paneliści wskazywali na takie przyczyny gwałtownego pogorszenia kondycji psychicznej młodych osób, jak presja w szkole, skutki zmiany klimatu, konsekwencje pandemii i przeciążenie treściami cyfrowymi. Zgodnie z ramową koncepcją „Mental Health in All Policies” [3], dbałość o zdrowie psychiczne osób młodych wymaga współpracy wielu sektorów, poza sferą edukacji, rynku pracy czy też regulacji mediów cyfrowych. Na tym tle, tworzenie bezpiecznych środowisk online wydaje się być jednym z priorytetowych działań. 

W trakcie jednej z sesji plenarnych dyskutowano na temat politycznych i komercyjnych determinant zdrowia [1]. Uczestnicy analizowali, w jaki sposób struktury polityczne i mechanizmy wpływu korporacyjnego oddziałują, często w niewidoczny sposób, na zdrowie społeczeństw, często w sposób niewidoczny, lecz systemowy. Po raz kolejny podkreślano znaczenie przejrzystości procesów politycznych, wskazywano na potrzebę ograniczania wpływu lobbingu oraz nawoływano do ochrony instytucji publicznych przed presją komercyjną. Według dyskutantów, walka o zdrowie publiczne to dziś bardziej niż kiedykolwiek także walka o jakość demokracji, sprawiedliwość społeczną i transparentność w polityce.

Ostatnia sesja plenarna dotyczyła inwestowania w kadry zdrowia publicznego, gwarantujące trwałość systemów ochrony zdrowia w Europie. Paneliści zwracali uwagę na takie aspekty, jak rosnące braki kadrowe, obciążenie zawodowe personelu oraz wyzwania związane z cyfryzacją. Panowała zgodność, że istnieje potrzeba rozwijania kompetencji cyfrowych wszystkich pracowników systemu ochrony zdrowia. Podkreślano także znaczenie dialogu społecznego w kształtowaniu polityk szkoleniowych oraz konieczność budowania atrakcyjnych ścieżek kariery, by ograniczyć migrację i wypalenie. Ogólny wydźwięk dyskusji, prowadził do wniosku, że inwestycja w ludzi jest inwestycją w przyszłość systemów ochrony zdrowia i ich odporność na kryzysy.

Zagadnienia prezentowane przez Zakład Promocji Zdrowia i e-Zdrowia (ZPZIEZ)

W konferencji EPH 2025 ZPZIEZ reprezentowali mgr Monika Wojcieszko i prof. Mariusz Duplaga. Tematyka prac autorów z ZPZIEZ skupiała się na aspektach rozwoju środowiska zdrowia cyfrowego oraz wpływie podatności na dezinformację na korzystanie z usług zdrowotnych. Wystąpienia mieszczące się w pierwszym temacie dotyczyły znaczenia kompetencji e-zdrowotnych dla korzystania z usług e-zdrowia, potrzeby opracowania ram dla rozwijania kompetencji cyfrowych wśród przyszłych kadr zdrowia publicznego oraz postaw personelu pielęgniarskiego wobec sztucznej inteligencji. W ramach drugiego obszaru tematycznego omówiono jaki jest związek pomiędzy podatnością na dezinformację i kompetencjami zdrowotnymi, jaką rolę odgrywa taka podatność w kształtowaniu się wahania szczepionkowego oraz w korzystaniu z usług tzw. „medycyny alternatywnej”.

Mgr Monika Wojcieszko, doktorantka w Szkole Doktorskiej Nauk Medycznych i Nauk o Zdrowiu UJCM przygotowuje pracę doktorską pt. „Przestrzeń cyfrowa jako środowisko wielowymiarowych oddziaływań zdrowotnych w ochronie zdrowia w ocenie personelu pielęgniarskiego”. Pierwsze wystąpienie mgr Wojcieszko w trakcie konferencji EPH 2025 w Helsinkach miało ścisły związek z tematem jej pracy doktorskiej. Przedstawiła ona mianowicie wyniki badania oceniającego postawy polskich pielęgniarek wobec wykorzystania sztucznej inteligencji w ochronie zdrowia [4]. Technologie oparte na sztucznej inteligencji stały się integralnym elementem środowiska klinicznego. W swojej analizie wykorzystała ona dane pochodzące z sondażu telefonicznego zrealizowanego na próbie 600 pielęgniarek reprezentujących zróżnicowany profil społeczno-demograficznych oraz doświadczenie zawodowe. Do oceny postaw wobec sztucznej inteligencji zastosowała Skalę Shinners Percepcji Sztucznej Inteligencji, instrument poddany adaptacji kulturowej przez zespół ZPZIEZ. Badanie ujawniło złożoność postaw personelu pielęgniarskiego wobec innowacji. Pozytywny stosunek wobec komputeryzacji i korzystania z Internetu dla celów zdrowotnych był predyktorem akceptacji zastosowań sztucznej inteligencji w ochronie zdrowia. Jednak posiadanie specjalizacji zawodowej miało związek z mniejszym optymizmem co do takich zastosowań. Ponadto, pielęgniarki, które ukończyły studia magisterskie oceniały swoje przygotowanie do korzystania ze sztucznej inteligencji w pracy zawodowej bardziej sceptycznie niż respondentki, które ukończyły studia licencjackie.

W trakcie konferencji, mgr Wojcieszko, zaprezentowała także wyniki drugiego badania. Pandemia COVID-19 przyspieszyła wdrażanie cyfrowych usług w ochronie zdrowia, ale jednocześnie uwidoczniła, że osoby z niższymi kompetencjami cyfrowymi są zagrożone wykluczeniem [5]. W swojej pracy, mgr Wojcieszko przeprowadziła analizę znaczenia cyfrowych kompetencji zdrowotnych dla korzystania z usług e-zdrowia wśród dorosłych użytkowników Internetu w Polsce. Do oceny poziomu tych kompetencji zastosowała Skalę Kompetencji e‑Zdrowotnych opracowaną przez Skinnera i Normana. Jej badanie pokazało, że osoby o wyższych kompetencjach e-zdrowotnych znacząco częściej korzystają ze wszystkich analizowanych usług telemedycznych i e-zdrowotnych, m.in. teleporad, Internetowego Konta Pacjenta i zdrowotnych aplikacji mobilnych. Związek ten był istotny statystycznie nawet po uwzględnieniu poprawki na charakterystykę społeczno-demograficzną respondentów i ich stan zdrowia. Wyniki badania sygnalizują rosnące znaczenie podziału cyfrowego II poziomu, czyli brak adekwatnych kompetencji cyfrowych u osób mających już dostęp do Internetu.

Motyw włączania całego społeczeństwa w cyfrową transformację był wiodącym tematem workshopu zorganizowanego przez NIVEL (Niderlandy), Finnish Institute for Health and Welfare (Finlandia), Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum (Polska) oraz European Observatory on Health Systems and Policies pt. „Improving inclusive digital health utilization in Europe: mapping disparities and targeted solutions” [6]. Workshop był okazją do pokazania perspektywy europejskiej inkluzywności systemów e-zdrowotnych na przykładzie 3 krajów, Niderlandów, Finlandii i Polski. W trakcie tego spotkania, wyzwania związane z zapewnieniem dostępności usług zdrowia cyfrowego w polskim społeczeństwie przedstawił prof. Duplaga, Kierownik ZPZIEZ [7]. Uczestnicy spotkania wskazywali, że brak dbałości o dostęp do usług cyfrowych dla osób doświadczających deprywacji społeczno-ekonomicznej może prowadzić do dalszego pogłębiania przepaści cyfrowej. Pomimo dużego postępu infrastrukturalnego, barierami dla korzystania z usług zdrowia cyfrowego pozostają wiek, miejsce zamieszkania, sytuacja socjoekonomiczna, a także obecność przewlekłej choroby. Prelegenci wskazywali, że inkluzywność cyfrowa wymaga systematycznego i wielopoziomowego działania.

Od pewnego czasu, w trakcie kolejnych konferencji European Public Health Association dostępna jest nowa formuła workshopów określana jako Pecha Kucha [8]. Jest to dynamiczna forma prezentacji, która powstała w 2003 roku w Tokio z inicjatywy architektów Astrid Klein i Marka Dythama. Jej celem było ograniczenie rozwlekłych wystąpień i zachęcenie prelegentów do klarownego przekazywania treści. Początkowo formuła zakładała prezentację złożoną 20 slajdów, z których każdy wyświetlany jest tylko przez 20 sekund. Prezentacje w stylu Pecha Kucha są szybkie, wizualne i skoncentrowane na najważniejszych punktach. Dzięki temu sprawdzają się w sesjach z wieloma krótkimi wystąpieniami. W takiej formule został przeprowadzony workshop „Defining digital competencies for public health education and training”, zorganizowany przez Stowarzyszenie ASPHER i sekcję Digital Health and AI EUPHA. W imieniu zespołu autorów skupionych w Digital Public Health Task Force Stowarzyszenia ASPHER, Mariusz Duplaga przedstawił wyniki przeglądu oceniającego próby wprowadzenia wytycznych nauczania kompetencji cyfrowych do programów zdrowia publicznego [9].

W nurt rozważań nad znaczeniem negacjonizmu zdrowotnego i dezinformacji, wpisały się także pozostałe prace powstałe w ramach projektów realizowanych w ZPZIEZ. Ocena determinant wahania szczepionkowego w polskim społeczeństwie pokazała, że podatność na dezinformację i przekonania spiskowe dotyczące szczepień są niezależnymi czynnikami warunkującymi niekorzystne postawy wobec szczepień, a zaufanie do nauki i kompetencje e‑zdrowotne zmniejszają takie postawy [10]. Inna praca, prezentowana jako poster, wykazała, że osoby podatne na dezinformację zdrowotną są bardziej skłonne korzystać z usług tzw. medycyny alternatywnej [11]. W trakcie sesji typu poster walk omówiono także wyniki badania analizującego determinanty wrażliwości na dezinformację zdrowotną [12].

Podsumowanie:

Europejska Konferencja Zdrowia Publicznego, która miała miejsce w listopadzie 2025 r. w Helsinkach wyraźnie pokazała, w jakim kierunku zmierza europejskie zdrowie publiczne. Kwestie transformacji cyfrowej, oddziaływanie komercyjnych determinant zdrowia, wpływ dezinformacji na odporność na kryzysy zdrowotne i społeczne to kluczowe kierunki badań. Silnie wybrzmiały także wątki zdrowia psychicznego w wszystkich politykach, korzyści i zagrożeń wynikających z wykorzystania sztucznej inteligencji w ochronie zdrowia oraz konieczności włączania grup wrażliwych w projektowanie innowacyjnych usług zdrowotnych.

W te trendy badawcze i rozwojowe, wpisują się inicjatywy podejmowane przez badawczych ZPZIEZ. Zakład prowadzi projekty dotyczące komercyjnych determinant zdrowia, akceptacji i barier dla rozwiązań zdrowia cyfrowego, a także znaczenia kompetencji zdrowotnych w konfrontacji z negacjonizmem i dezinformacją zdrowotną, zarówno w ramach programów finansowanych przez Narodowe Centrum Nauki [13, 14], jak w formie własnych inicjatyw badawczych. Zespół Zakładu uczestniczy także w europejskim projekcie EUVABECO, który ocenia możliwości transferu rozwiązań z zakresu zdrowia cyfrowego służących wspieraniu szczepień pomiędzy krajami europejskimi [14].

Na tym tle ZPZIEZ jest naturalnym partnerem dla europejskich konsorcjów badawczych i sieci tematycznych, a jednocześnie atrakcyjnym miejscem do realizowania ambicji naukowych dla młodych badaczy, szczególnie dla osób pragnących przygotować pracę doktorską. Zakres dostępnych tematów jest bardzo szeroki, obejmuje on zagadnienia związane z transformacją cyfrowa systemu ochrony zdrowia [13], negacjonizmem zdrowotnymi i dezinformacją [14], oddziaływaniem komercyjnych determinant zdrowia oraz oceną postaw i zagrożeń zdrowotnych w społeczeństwie i wybranych grupach ludności [14, 16]. Duże możliwości współpracy dla studentów i doktorantów daje projekt pt. „Ocena wiedzy, kompetencji i zachowań zdrowotnych osób w wieku 15-19 lat z uwzględnieniem uczniów szkół średnich na terenie Polski południowo-wschodniej” realizowany przede wszystkim w szkołach średnich na terenie województwa małopolskiego [16].

Kontakt do autorów: Mariusz Duplaga i in.

Blog Zdrowia Publicznego, red. A. Wacławik, P. Moćko, M. Zabdyr-Jamróz, Instytut Zdrowia Publicznego UJ CM, Kraków: 15 grudnia 2025

Źródła:

1. European Public Health Conference 2025: Investing for sustainable health and well-being, 12–14 November 2025, Helsinki, Finland: Abstract supplement [Special issue]. (2025). European Journal of Public Health, 35(Suppl. 4). https://academic.oup.com/eurpub/issue/35/Supplement_4
2. World Health Organization. (2025). WHO Pandemic Agreement (WHA78.1). https://apps.who.int/gb/ebwha/pdf_files/WHA78/A78_R1-en.pdf
3. Joint Action on Mental Health and Well-being. (2014). Mental health in all policies: Situation analysis and recommendations for action. Lisbon Institute of Global Mental Health.
4. Wojcieszko, M., & Duplaga, M. (2025). Nurses’ perceptions of the AI-supported digital healthcare environment (ckaf161.229). European Journal of Public Health, 35(Suppl. 4).
5. Wojcieszko, M., & Duplaga, M. (2025). The key role of digital health literacy in the use of e-health services (ckaf161.961). European Journal of Public Health, 35(Suppl. 4).
6. Williams, G. (Chair). (2025, November 13). Improving inclusive digital health utilization in Europe: Mapping disparities and targeted solutions [Conference session]. In 18th European Public Health Conference 2025: Investing for sustainable health and well-being, Finlandia Hall, Helsinki, Finland
7. Duplaga, M. (2025). Leaving no one behind in digital health: Is Poland on the right track? (ckaf161.456). European Journal of Public Health, 35(Suppl. 4).
8. Klein, A., & Dytham, M. (2003). PechaKucha Night. Klein Dytham Architecture. Retrieved from https://www.pechakucha.com
9. Duplaga, M., Maaß, L., Schmidt, J., Shokralla, M., Peker, S., & Hrzic, R. (2025). Scoping review of existing guidance on digital competencies for public health practice (ckaf161.726). European Journal of Public Health, 35(Suppl. 4).
10. Duplaga, M., & Kowalska-Duplaga, K. (2025). The interplay of trust in science, e-health literacy, and misinformation in vaccine hesitancy (ckaf161.407). European Journal of Public Health, 35(Suppl. 4).
11. Duplaga, M. (2025). How income, perception of scientists, and health literacy shape the use of non-conventional medicine (ckaf161.1560). European Journal of Public Health, 35(Suppl. 4).
12. Duplaga, M. (2025). Does health literacy mitigate vulnerability to health-related misinformation? (ckaf161.855). European Journal of Public Health, 35(Suppl. 4).
13. Projekt NCN: „Determinanty akceptacji i gotowości wykorzystania aplikacji e-zdrowia i technologii Zdrowia 4.0 w polskim społeczeństwie” https://izp.wnz.cm.uj.edu.pl/pl/o-instytucie/struktura/zpz/zpzdzialalnosc/zaklad-promocji-zdrowia-i-e-zdrowia-projekty-naukowe/ncn02140/
14. Projekt NCN: „Kompetencje zdrowotne a odporność na zdrowotny denializm i dezinformację” https://nauka.cm-uj.krakow.pl/indexn.php/projekty/szczegoly/98
15. Projekt programu EU for Health: “Europejska strategia szczepień po COVID-19”.  https://izp.wnz.cm.uj.edu.pl/pl/o-instytucie/struktura/zpz/zpzdzialalnosc/zaklad-promocji-zdrowia-i-e-zdrowia-projekty-naukowe/projekt-euvabeco/
16. Projekt własny: „Ocena wiedzy, kompetencji i zachowań zdrowotnych osób w wieku 15-19 lat z uwzględnieniem uczniów szkół średnich na terenie Polski południowo-wschodniej” (Kompas Zdrowia). https://izp.wnz.cm.uj.edu.pl/pl/o-instytucie-struktura-zpz-zpzdzialalnosc-zaklad-promocji-zdrowia-i-e-zdrowia-projekty-naukowe/